Η χρήση των παρακάτω περιεχομένων επιβάλλει τη ρητή αναφορά στον συγγραφέα και στο έργο του,
διαφορετικά εμπίπτει στις διατάξεις του Νόμου περί κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας.

Τρίτη 29 Νοεμβρίου 2011

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΚΩ

Όπως σε όλα τα νησιά  του Αιγαίου έτσι και στην Κω άνδρες και γυναίκες ντυνόντουσαν στο παρελθόν με την παραδοσιακή στολή τους, αληθινό καμάρι λεβεντιάς και γνήσιας ελληνικής καλαισθησίας, που σήμερα πια φοριέται μόνο στις εθνικές εορτές και στις ανάλογης σημασίας πολιτιστικές εκδηλώσεις, για να θυμίζει το μεγαλείο μιας ανόθευτης κι ευτυχισμένης εποχής, που μέσα από τα χρόνια της κατόρθωσε να κρατήσει στη γελαστή ψυχή του Κωακού Λαού  φλογερή την αίσθηση και τη λαχτάρα της ομορφιάς σε όλο το μακρόχρονο διάστημα της σκλαβωμένης ζωής του.

        Στα παλιά τα χρόνια οι κάτοικοι της Κω, που οι περισσότεροι ήταν ζευγάδες (ή λεσπέριδες), έφτιαχναν τα υφάσματα με δικά τους υλικά, όπως λινάρι, βαμβάκι και μετάξι, που καλλιεργούσαν μόνοι τους και μαλλί, που προμηθεύονταν από τους κτηνοτρόφους (πιστικούς).Έτσι οι ζευγκαΐνες ή λεσπέρισσες ύφαιναν στο αργκαστήρι τους τα παμπακερά και τα μάλλινα πουκάμισα, βράκες, μισοφόρια, σεντόνια, κουβέρτες, κουρελούδες, χράμια, κιλίμια, μόστρες, σιζατέδες κ.ά., ανάλογα με τις οικογενειακές τους ανάγκες. Τα γούστα πάλι και οι οικονομικές τους δυνατότητες καθόριζαν την ποιοτική αξία όλων των υφαντών. Αλλά ας δούμε την κώτικη φορεσιά ανδρών και γυναικών χωριστά.


Η φορεσιά του άνδρα


Αυτή χαρακτηρίζεται από τη γνωστή νησιώτικη βράκα ή φουφούλα, απαράλλαχτη με εκείνη που φορούν οι Κρητικοί, χρώματος μαύρου ή σκούρου μπλε. Κατάσαρκα φοριόταν η μάλλινη πλεκτή φανέλλα, απέξω το πουκάμισο από άσπρο μαλλί για τους νέους ή σκούρου χρώματος για τους ηλικιωμένους και πιο έξω το μαύρο βελουδένιο γιαλελί, γιλέκο χωρίς μανίκια, γαϊτανοκεντημένο με μεγάλα πέτα και σταυρωτό κούμπωμα. Πάνω από το γιαλελί φορούσαν τη ζάκα με μανίκια, σαν κοντό σακάκι, χωρίς να κουμπώνει μπροστά. Το χειμώνα αντί της ζάκας φορούσαν την πατατούκχα,  σακάκι φαρδύ κουμπωτό, από ύφασμα υφαντό μάλλινο με βαμβακερό στημόνι. Τη μέση τύλιγαν με μια ριγωτή φαρδιά μεταξωτή ή μάλλινη ζώνη, πράσινου κυρίως χρώματος.  
  

              Τη φορεσιά των ανδρών συμπλήρωναν οι μακριές μαύρες κάλτσες, πλεκτές από βαμβακερό ή μάλλινο νήμα, που τις φορούσαν μόνο τις Κυριακές και τις σκόλες  (τα κοπέλλια, δηλαδή οι νέοι, δεν φορούσαν) με τριών ειδών ποήματα (υποδήματα): τα γεμενιά ή παρακατινά, τους τζεσμέδες ή καλά ποήματα, που έφθαναν ως τα γόνατα και τα παπαδίστικα, που ήταν χαμηλά, όπως τα σημερινά παπούτσια και τα φορούσαν οι ηλικιωμένοι. Στο κεφάλι επί Τουρκοκρατίας φορούσαν το φέσι ή ένα είδος σαρικιού από βαμβακερό ύφασμα τον φουντάν ή σκούφο από μαύρο βελούδο ή από χοντρό μαλλίτικο. Χρησιμοποιούσαν επίσης και κόκκινο μαντήλι, που έδεναν στο λαιμό.


Η φορεσιά της γυναίκας




Οι γυναικείες φορεσιές έμοιαζαν σχεδόν μεταξύ τους, αφού ακολουθούσαν την ίδια μόδα, διέφεραν όμως μόνο ως προς την ποιότητα. Οι γυναίκες φορούσαν άσπρο λινό ή μεταξωτό μακρύ πουκάμισο, που φαινόταν μπροστά μέσα από τη ριγωτή μεταξωτή ψαλιδιά. Πάνω από το πουκάμισο φορούσαν το γιλέκιν ή γελεκάκι με μανίκια μακρύτερα από το μήκος των χεριών, για να ανασκουμπώνονται στα άκρα. Πάνω από το γιλέκιν φορούσαν το ταμπάρο, μακρύ σαν παλτό και φαρδύ, με μεγάλες λόξες ραμμένο, που για τις πλούσιες ήταν χρυσομεταξοΰφαντο, φοδραρισμένο ολόκληρο με το πιο σπάνιο και χιονόλευκο γουναρικό της ερμίνας. Οι πλούσιες πάλι φορούσαν και μια  ολόχρυση ζώνη με πόρπες. Οι φτωχές το χειμώνα αντί ταμπάρο φορούσαν το σάκχο (χοντρό σακάκι) από μάλλινο υφαντό ύφασμα ή τον παμπακλήν. Ο παμπακλής γινόταν με διπλό ύφασμα γεμισμένο από βαμβάκι, όπως το πάπλωμα, λεπτότερο στο πάχος και γαζωμένο με ρομβοειδή ή πυκνά παράλληλα γαζιά, για να συγκρατιέται το βαμβάκι.
            
     Στο κεφάλι έφεραν το τσεμπέρι, ένα λεπτότατο μαντήλι μεγάλο, με διάφορα χρωματιστά σχέδια, όπως λουλούδια, κλαδιά κ.ά. Οι φτωχές φορούσαν πιο χοντρό τσεμπέρι κι αυτό με κλαδιά χρωματιστά, οι αρραβωνιασμένες κόκκινο και οι θλιμμένες μαύρο χωρίς σχέδια. Τις καθημερινές και στη δουλειά φορούσαν το ψιλοκέντητο άσπρο μαντήλι και τις σκόλες το χρυσοποίκιλτο διάφανο βυσσινί χειρέλλι ή χερίλλι. Στο λαιμό συνήθιζαν να φορούν τις καλές μέρες, δηλαδή στις εορτές, στα βαφτίσια, στους αρραβώνες και στους γάμους το γερδάνι ή γκερντάνι ή γιορντάνι, περιδέραιο με χρυσά φλουριά ή το πουλδάμι ή πουλδούμι, ένα είδος βαρύτιμου κολιέ, που στόλιζε όχι μόνο το λαιμό μα και το μέτωπο των γυναικών. Οι αρχόντισσες της Κω φορούσαν επίσης και τον στρώπο, ένα άλλο είδος κολιέ, που ήταν ένας κόμπος με πολλά μαργαριτάρια και με κουμπιά διαμαντένια καθώς και τις καμπάνες, σκουλαρίκια συνήθως χρυσοσκαλισμένα και στολισμένα με μαργαριτάρια. Τέλος στα πόδια οι γυναίκες φορούσαν το καλοκαίρι τα ξύλινα (τσόκαρα), που συνήθιζαν να βάζουν και στο χαμάμ (τούρκικο λουτρό), το δε χειμώνα τις βελουδοκεντημένες παντόφλες ή απλά δερμάτινα κοντά παπούτσια.  

Πέμπτη 3 Νοεμβρίου 2011

Νοέμβριος


ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1918. ΕΚΤΥΠΩΣΗ «ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΚΩ»: Με την επιμέλεια του Πρωτοσύγκελου Φιλήμονα Φωτοπούλου εκτυπώθηκε στην Κω [ Τύποις Ν. Ι. Νικολαΐδου ] και τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Νοεμβρίου του 1918 ο παραπάνω Κανονισμός, που αναθεωρούσε όλους τους προηγούμενους. Αποτελείτο από 7 Κεφάλαια και 90 Άρθρα, που ρύθμιζαν την οργάνωση των κοινοτικών  πραγμάτων και την ενδότερη αυτοδιοικητική δομή των χριστιανών κατοίκων της Κω. Ο Κανονισμός αυτός   κυκλοφόρησε σε 100 αντίτυπα των 40 σελίδων το καθένα. Διανεμήθηκε δε σε όλα τα μέλη της Κωακής Αντιπροσωπείας και σε εξέχοντες πολίτες της Κω. Στον Κανονισμό  σημειωνόταν ότι την Ορθόδοξη Ελληνική Κοινότητα του νησιού αποτελούν οι μόνιμα εγκατεστημένοι στην Κω Ορθόδοξοι Χριστιανοί, ανεξάρτητα από υπηκοότητα, που αναγνωρίζουν ως Ανώτατη Εκκλησιαστική τους Αρχή την Ιερά Μητρόπολη Κω, η οποία εκπροσωπεί προνομιακά την Εκκλησία σε όλες τις εξωτερικές σχέσεις. Ο Μητροπολίτης Κω ως θρησκευτικός αρχηγός και Εθνάρχης όλων των Ορθοδόξων του νησιού ήταν «αυτοδικαίως ο Πρόεδρος όλων των Κοινοτικών και Ενοριακών Συνελεύσεων και Σωματείων και ο ανώτατος Επόπτης και προστάτης των εν όλη τη Επαρχία Κώου ιερών ναών, σχολών και λοιπών ευαγών καθιδρυμάτων, διευθυνομένων υπό την προεδρίαν αυτού δι’ ιδιαιτέρων επιτοπίων Σωματείων και ιδίων Κανονισμών». Την ανώτατη διοικητική αρχή των κοινοτικών πραγμάτων στην πρωτεύουσα ασκούσε εκλεγμένο από το λαό ανά διετία και με μυστική ψηφοφορία  8μελές Συνέδριο, με Πρόεδρο  τον Μητροπολίτη. Ο Κανονισμός  ρύθμιζε επίσης και την απονομή της Εκκλησιαστικής Δικαιοσύνης, με δύο Δικαστήρια: το Μικτό Εκκλησιαστικό και το Πνευματικό.
            Ο Κανονισμός αυτός προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Ιταλών επειδή περιείχε τις απαράδεκτες για εκείνους λέξεις: «Ελληνική» και «Εθνάρχης». Η Ιταλική Διοίκηση του νησιού χολωμένη αξίωσε να της παραδοθούν αμέσως όλα τα αντίτυπα του Κανονισμού, αλλά τόσο ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος όσο και ο Πρωτοσύγκελος Φιλήμων Φωτόπουλος, που είχε  πρωτοστατήσει στη σύνταξη και εκτύπωση  του Κανονισμού, αντιστάθηκαν σθεναρά, με τον ισχυρισμό ότι η λέξη: «Ελληνική» χαρακτηρίζει την  εθνική μας καταγωγή, το δικαίωμα, δηλαδή, όχι μόνο να είμαστε, αλλά και να λεγόμαστε Έλληνες, ενώ η λέξη: «Εθνάρχης» προσδιορίζει το θρησκευτικό και φυλετικό καθήκον του Μητροπολίτη να ασκεί τον από αιώνες  δοσμένο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο εθναρχικό του ρόλο. Γι αυτό και οι Μητροπολίτες «επιβεβλημένον καθήκον έχουσι ίνα τηρώσι και υπεραμύνωνται των τοιούτων λέξεων». Ακόμη και το «Δόγμα των Εθνικοτήτων» επικαλέστηκε ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος, για το οποίο είχε αγωνιστεί και η Ιταλία στο πλευρό των συμμάχων της. Τελικά ο Κανονισμός, όπως είχε διατυπωθεί, δεν αποσύρθηκε από την κυκλοφορία, αφού είχε πια διανεμηθεί στους Κώους και ίσχυσε, όπως το ακροτελεύτιο άρθρο του προέβλεπε,  επί μια εξαετία.   

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1922. ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ Ο MARIO LAGO: Τον Νοέμβριο αυτής της χρονιάς τον Ιταλό Γενικό Διοικητή της Δωδεκανήσου Κόμη Alessanrdo de Bosdari, που για ένα χρόνο είχε διοικήσει τα νησιά μας, θα διαδεχθεί ο Γερουσιαστής Mario Lagoo oποίος θα παραμείνει στο τιμόνι της διοίκησης για 14 ακριβώς χρόνια. Ο Mario Lago, που θα φέρει πλέον τον τίτλο του «Κυβερνήτη» (Governatore) της Δωδεκανήσου θα έχει όλες τις εξουσίες που ανήκουν στην Κυβέρνηση της Ιταλίας. Η άσκηση της εξουσίας του θα είναι πλήρης και θα εκδηλώνεται  με την έκδοση διατάγματος ( decreto) ή διαταγής (ordinanza), που ήταν  άμεσα εκτελεστά και δεν είχαν ανάγκη κύρωσης από άλλο όργανο για να ισχύσουν. Για ν’ αρχίσουν τα έννομα αποτελέσματά τους αρκούσε απλά η έκδοση και η δημοσίευσή τους στην επίσημη εφημερίδα, το «Bollettino Ufficiale delle Isole Italiane dellEgeo». O Κυβερνήτης Mario Lago ρύθμιζε τη λειτουργία όλων των υπηρεσιών, εκτός των στρατιωτικών και ναυτικών που υπάγονταν στα αντίστοιχα Υπουργεία της Ιταλίας. Διόριζε κι έπαυε τους υπαλλήλους και τους δημάρχους της Ρόδου, της Κω και των άλλων νησιών.
            Έτσι με Κυβερνήτη τον Mario Lago θα επιχειρηθεί ο πλήρης εξιταλισμός της δημόσιας ζωής των κατοίκων. Προερχόμενος από το διπλωματικό σώμα κι έχοντας, μάλιστα, χρηματίσει μέλος της Ιταλικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη της Λωζάννης , ο Mario Lago θα κυβερνήσει τα νησιά με λεπτότητα και διακριτικότητα, περισσότερο σαν μετριοπαθής Ιταλός, παρά σαν φασίστας. Γιατί ενώ στην Ιταλία η φασιστική δικτατορία  ασκεί από το 1925 ανεξέλεγκτη την εξουσία και ο Μουσολίνι κυβερνά σαν απόλυτος μονάρχης, στα Δωδεκάνησα ο Mario Lago παρουσιάζεται μειλίχιος και υπομονετικός, για να θέσει σταδιακά σ’ εφαρμογή το μακρόπνοο πρόγραμμα εθνολογικής αλλοίωσης των κατοίκων, το οποίο με τον τρόπο που εφαρμοζόταν, όπως π.χ. η «πολιτική του λίθου» με τα ποικίλα ογκώδη και αρχιτεκτονικά αλλόκοτα δημόσια κτίρια που κατασκευάστηκαν στη Ρόδο, στην Κω και στη Λέρο, έδειχνε ότι ούτε ο ίδιος ο Κυβερνήτης πίστευε στην αποτελεσματικότητά του. Οι αντιδράσεις βέβαια των Δωδεκανησίων στα μέτρα του  βαθμιαίου αφελληνισμού των Ιταλών ήταν καθολικές. Στην Κω και σε κάθε νησί του Δωδεκανησιακού Συμπλέγματος το ελληνικό φρόνημα των κατοίκων παρέμεινε αμετάβλητο, όπως μαρτυρούν τα αλλεπάλληλα γεγονότα της καθημερινής ζωής, με οδυνηρές δυστυχώς για τους περισσότερους πατριώτες συνέπειες.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1936. ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ Ο ΤΕΤΡΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ DE  VECCHI: Τον Σεπτέμβριο του 1936 είχε επισκεφθεί τη Ρόδο ο Ιταλός Υπουργός Παιδείας και Τετράρχης του Φασισμού De Vecchi. [Tην Τετραρχία ή Τετρανδρία του Φασισμού (Quadrumviro) αποτελούσαν οι Bianchi, De Bono, Balbo και De Vecchi. Επικεφαλής τους ήταν ο  Αρχηγός (Duce),   δηλ. ο Μουσολίνι]. Ο De Vecchi καθώς ήταν από τα επιφανέστερα στελέχη του φασιστικού καθεστώτος, ήλθε στη Ρόδο για να διαπιστώσει από κοντά την πρόοδο που συντελέστηκε στο πρόγραμμα εξιταλισμού των Δωδεκανησίων. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η έκθεση που έκαμε υπήρξε δυσμενής για τον μέχρι τότε Κυβερνήτη Mario Lago, τον οποίο λέγεται ότι παρατήρησε αυστηρά, επειδή ο λαός μιλούσε ακόμη ελληνικά, ύστερα από τόσα χρόνια ιταλικής κατοχής. Δυο μήνες αργότερα, στις 22 Νοεμβρίου, με Βασιλικό Διάταγμα, ο Mario Lago παύθηκε και τη θέση του έπαιρνε ο ίδιος ο De Vecchi με απόλυτα πια πολιτικά και στρατιωτικά δικαιώματα.
            Η πρώτη πράξη του De Vecchi ήταν να εξαποστείλει σε μια νύχτα τον Lago στην Ιταλία, χωρίς καμιά τιμή και τυπική έστω αναγνώριση του μακροχρόνιου έργου του. Υπήρξε δε τόσο βάναυση η συμπεριφορά του De Vecchi προς τον Lago, ώστε η σύζυγος του τελευταίου Donna Ottavia υπέστη ισχυρό νευρικό κλονισμό, που την οδήγησε καθώς λένε στην παραφροσύνη. Αλλά και ο ίδιος ο Lago, αφού περιέπεσε στη δυσμένεια του καθεστώτος, συνταξιοδοτήθηκε «λόγω ορίου ηλικίας» και αποσύρθηκε στην έπαυλή του στο Κάπρι, όπου και απέθανε το 1950 σε ηλικία 72 ετών.
            Ο De Vecchi άρχισε αμέσως να εκδίδει διατάγματα και να τακτοποιεί τα πάντα σύμφωνα με την απόλυτη θέλησή του, σαν δικτάτορας του τόπου. Αξίωσε όλοι να μιλούν και να σκέφτονται ιταλικά, ενώ ο ίδιος υπέγραφε πάντα μ’ ένα πομπώδη τίτλο, που περιελάμβανε τ’ όνομά του, τον τίτλο του Κόμητος και τη δικαιοδοσία του: «Cesare Maria de Vecchi Conte di Val Cismon, Governatore Civile e Militare delle Isole Italiane dellEgeo».Κατά τη διάρκεια της διοίκησής αυτού του παρανοϊκού, όπως αποδείχτηκε, Κυβερνήτη κορυφώθηκαν τα σκληρά φασιστικά μέτρα για τον αφελληνισμό της Δωδεκανήσου.  

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1938. ΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ: Με εντολή του διαβόητου Ιταλού Διοικητή Δωδ/σου De Vecchi ο Κυβερνητικός Επίτροπος στην Ορθόδοξη Κοινότητα Κω Γεώργιος Ιπποκρ. Ιωαννίδης με ένα Πρακτικό της 29ης Νοεμβρίου του 1938 έκανε γνωστό στους Έλληνες εκπαιδευτικούς ότι εκείνη τη σχολική χρονιά δεν θα ανανεωνόταν η άδεια ανοίγματος των Κοινοτικών Εκπαιδευτηρίων.  Έτσι τα ιταλικά σχολεία απορρόφησαν τα παιδιά της Κω με δασκάλους Ιταλούς και δασκάλες καθολικές καλόγριες, ενώ όλοι οι ελληνοδιδάσκαλοι έμειναν εκτός υπηρεσίας και περιορίστηκαν να παραδίδουν ελληνικά «κατ’ οίκον». Ανάμεσα στους δασκάλους που εργάστηκαν «κατ’ οίκον» και μετέδωσαν τα νάματα της ελληνικής παιδείας στα νιάτα της Κω ήταν και η Αννέτα Κοντογεωργιάδου-Λαουμτζή καθώς επίσης και  η Τασία Σεβαστού-Τσάμπαλη.
            Η εξαφάνιση των ελληνικών αναγνωσμάτων από τα ιταλικά σχολεία ανάγκασε πολλούς μαθητές, που δεν ήθελαν να συνεχίσουν την εκπαίδευση στην ιταλική γλώσσα, να εγκαταλείψουν οριστικά τη φοίτησή τους στο Ημιγυμνάσιο της Κω, παρόλες τις φοβέρες για κυρώσεις που εξαπέλυσαν οι Ιταλοί εναντίον τους και εναντίον των γονιών τους. Το σχολικό έτος 1939-1940 επαναπροσλαμβάνονται μερικοί Έλληνες δάσκαλοι στα ιταλικά σχολεία της πόλης. Δεν θα μείνουν όμως για πολύ στις θέσεις τους. Ως το 1942 θα εξαναγκαστούν ύστερα από πολλούς διωγμούς και ταπεινώσεις να εγκαταλείψουν την εκπαίδευση.
            Τα μέτρα των φασιστών για την ιταλοποίηση της ελληνικής παιδείας προκάλεσαν θύελλα μαζικής αντίδρασης δασκάλων και μαθητών. Ενώ υποχρεώνονται όλοι να μιλούν ιταλικά παντού, στις αίθουσες διδασκαλίας, στους διαδρόμους, ακόμη και στα διαλείμματα, οι δάσκαλοι την ώρα του μαθήματος μιλούν την ελληνική. Κάτω από τα θρανία των μαθητών βρίσκονταν καταχωνιασμένα τα ιταλικά βιβλία και πάνω στα θρανία έμεναν ανοιχτά τα ελληνικά. Αν ξαφνικά εμφανιζόταν στην τάξη ο Ιταλός διευθυντής του σχολείου κρύβονταν αμέσως τα ελληνικά βιβλία, έβγαιναν στην επιφάνεια τ’ άλλα και οι μαθητές μιλούσαν και διάβαζαν «μόνο» ιταλικά. Στη γυμναστική τα παραγγέλματα δίνονταν στην ελληνική. Στις επίσημες εορτές και υποδοχές των Ιταλών αξιωματούχων οι φασίστες αξίωναν από τους παραβρισκόμενους μαθητές να χαιρετούν φασιστικά, με υψωμένο το δεξί χέρι (si saluta romanamente). Οι περισσότεροι μαθητές χαιρετούσαν απλά, σε στάση προσοχής. Στις εκθέσεις ιδεών οι Ιταλοί καθηγητές ζητούσαν από τους γυμνασιόπαιδες να περιγράψουν το μεγαλείο της Ρώμης και την ακτινοβολία του ρωμαϊκού πολιτισμού. Οι μαθητές με πολλή παρρησία και αίσθημα εθνικής περηφάνιας εξυμνούσαν την κλασική ελληνική αρχαιότητα και την Αθήνα ως κοιτίδα της δημοκρατίας και της ελευθερίας
            Με φανατισμό επίσης  οι  ιταλίδες δασκάλες καλόγριες προπαγάνδιζαν τον καθολικισμό, προσπαθώντας να προσηλυτίσουν τις Ορθόδοξες μαθήτριες ακόμα και μέσα στις τάξεις των σχολείων. Ακολουθούσαν διάφορους «ευγενικούς» τρόπους, όπως θωπείες, περιποιήσεις, διανομές γλυκισμάτων και δώρων, ελκυστικές ομοιόμορφες στολές για τις υποταχτικές τους καθώς και τακτικές διοργανώσεις εκδρομών. Οι μικρές όμως Ελληνίδες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, έμεναν εντελώς αδιάφορες στα σαγηνευτικά κηρύγματα των προπαγανδιστριών του παπισμού.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1940. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΩΝ»: Αμέσως μετά την κήρυξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου τον Οκτώβριο του 1940 η Δωδεκανησιακή Νεολαία Αθηνών θα ζητήσει από την Ελληνική Κυβέρνηση να επιτρέψει την εθελοντική κατάταξη στις Ένοπλες Δυνάμεις μας των Δωδεκανησίων, που είχαν την ιδιότυπη ιταλική ιθαγένεια  και βρίσκονταν στην Ελλάδα, για να τους δοθεί έτσι η πολυπόθητη ευκαιρία να χτυπήσουν τους τυράννους τους φασίστες Ιταλούς. Η Κυβέρνηση παρά τις ελλείψεις σε εξοπλισμό, σίτιση και εκπαίδευση του επιστρατευθέντα ήδη προσωπικού για τη στελέχωση πρόσθετων μονάδων  του τακτικού Ελληνικού Στρατού, θα αποδεχτεί το αίτημα στις 13 Νοεμβρίου του 1940 και μέσα σε τρεις μέρες θα παρουσιαστούν 2.500 περίπου χιλιάδες ακμαίοι Δωδεκανήσιοι  εθελοντές, φοιτητές, επιστήμονες, επαγγελματίες, τεχνίτες και εργάτες. Ως και ανήλικοι ακόμη παρουσιάστηκαν, που χρειάστηκε να υπογράψουν οι γονείς τους, προκειμένου να τους επιτραπεί η κατάταξη στο στρατό.
            Από αυτούς θα καταταγούν τελικά 1.665 που θα απαρτίσουν το «Σύνταγμα Δωδεκανησίων», το οποίο θα συμπληρωθεί και με στρατιώτες από Λέσβο, Χίο, Σάμο και Κυκλάδες, με διοικητή τον Έφεδρο Αντισυνταγματάρχη Ιωάννη Νικολάου. Το Σύνταγμα συγκροτήθηκε σε 3 Τάγματα με επικεφαλής τους Εφέδρους Ταγματάρχες Μάρκο Κλαδάκη, Παναγιώτη Γεωργαντόπουλο και Κωνσταντίνο Δρανδάκη. Συμμετέσχε επίσης ως αξιωματικός καριέρας και ο Κώος απότακτος Ταγματάρχης του 1935 Αντώνιος Νικολαΐδης. Όλοι οι αξιωματικοί είχαν πολεμική εμπειρία από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μακεδονικό Μέτωπο ή την Μικρασιατική εκστρατεία. (Στα της ορκωμοσίας και πολεμικής αποστολής του Συντάγματος των Δωδεκανησίων θα αναφερθούμε στο χρονικό του Ιανουαρίου).
        
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1943. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ  ΤΟΥ  ΠΡΩΤΟΥ  ΔΙΚΤΥΟΥ  ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ  ΚΑΙ  ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ  ΜΕ ΤΟ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟ ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΤΗΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ: Στην Αλικαρνασσό (σημερινό Bodrum) κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχε κλιμάκιο του Συμμαχικού Γραφείου Κατασκοπείας, που απαρτιζόταν από Άγγλους αξιωματικούς και Έλληνες Ιερολοχίτες και το οποίο συγκέντρωνε πληροφορίες για τις στρατιωτικές θέσεις και κινήσεις των Γερμανών στα κατεχόμενα νησιά μας. Με το κλιμάκιο αυτό ήρθαν σε επαφή αρκετοί Κώοι πατριώτες, όπως ο Διαμαντής Γιαννιός, τα αδέλφια Γιαννακός και Όμηρος Παπαζαχαρίου, ο Αντώνης Βραχνάς και οι Καλύμνιοι Γιώργος Σαμάρκος και Νικόλας Ρήγας. Έτσι τον Νοέμβριο του 1943 θα σχηματιστεί στην Κω ο πρώτος πυρήνας συνδέσμου με το Συμμαχικό κλιμάκιο της Αλικαρνασσού, που εκτός των άλλων φρόντιζε και για τη φυγάδευση Ελλήνων και Ιταλών προς τη Μέση Ανατολή. Αρχικά στέλλεται στο νησί ο Αντώνης Βραχνάς για να βρει τα κατάλληλα άτομα που θα αποτελούσαν τον «σύνδεσμο». Τα άτομα αυτά  ήταν ο Παντελής Τριπολίτης, ο Ζαχαρίας Παπαζαχαρίου , και ο Βαγγέλης Σταυράκης.  Στο μεταξύ φθάνει και ο ασύρματος για τις επαφές με την Αλικαρνασσό, που χειρίζεται ο Επιλοχίας Στέφανος Παπαδημητρίου από τη Σάμο. Τον ασυρματιστή αυτό θα εφοδιάσει με πλαστή ταυτότητα ο Ιταλός διοικητής της Αστυνομίας Υπομοίραρχος Dante Zucchelli, κατόπιν προτροπής του Ιταλικού Προξενείου Σμύρνης, που συνεργαζόταν κρυφά με τις Συμμαχικές Δυνάμεις. Με την ταυτότητα αυτή ο Παπαδημητρίου έφερε το ψευδώνυμο Βαγγέλης Καλαμπάκας και με  το ψευδώνυμο αυτό ήταν γνωστός σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Κω. Ο ασύρματος μετακινούμενος κατά τακτά διαστήματα, για να μην εντοπίζεται από τους Γερμανούς,  μετέδιδε πληροφορίες τις οποίες συγκέντρωναν οι σύνδεσμοι   που πλαισίωναν το δίκτυο και των οποίων ο αριθμός σταδιακά αυξήθηκε με τη συμμετοχή κι άλλων πατριωτών που βρίσκονταν στα χωριά του νησιού.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1943. ΟΜΗΡΟΣ ΠΑΠΑΖΑΧΑΡΙΟΥ.Ο ΠΡΩΤΟΣ ΚΩΟΣ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑΣ: Μετά την κατάληψη της Λέρου από τους Γερμανούς θα σταλούν από την Αλικαρνασσό στο νησί αυτό, γύρω στις 18 με 20 Νοεμβρίου του 1943, δύο Βρετανικές  τορπιλάκατοι, για τη φυγάδευση Άγγλων στρατιωτικών. Τις τορπιλακάτους αυτές  επάνδρωσαν εκτός των πληρωμάτων τους και οι αδελφοί Γιαννακός και Όμηρος Παπαζαχαρίου. Η τορπιλάκατος με τον Γιαννακό έφτασε νύχτα κοντά στο Παρθένι της Λέρου και αφού περιμάζεψε όσους Άγγλους μπόρεσε, γύρισε στην Αλικαρνασσό. Η τορπιλάκατος με τον Όμηρο έφτασε κι αυτή νύχτα σε δύσβατο και απόκρημνο μέρος του Ξηρόκαμπου της Λέρου. Μόλις όμως ο Όμηρος μαζί με κάποιον Άγγλο αξιωματικό, ονομαζόμενο Smith, πάτησαν το πόδι τους στη ξηρά έπεσαν σε ναρκοπέδιο, που εξερράγη και οι δύο άνδρες σκοτώθηκαν. Τα πτώματά τους παρέμειναν εκεί ως τα τέλη του 1946 που καθαρίστηκε η περιοχή από τις νάρκες. Στις αρχές του 1947 μεταφέρθηκαν τα οστά καθώς και οι αρβύλες του άτυχου Ομήρου στην Κω με τη φροντίδα του αδελφού του Ζαχαρία.  Ο νεοφερμένος στην Κω Μητροπολίτης Εμμανουήλ Καρπάθιος αρνήθηκε από μικροψυχία τον ενταφιασμό, αλλά μετά από σθεναρή παρέμβαση του Αρχιμανδρίτη Φιλήμονα Φωτοπούλου ο Εμμανουήλ υποχώρησε και έδωσε τη σχετική άδεια. Τελέστηκε  νεκρώσιμη  ακολουθία, στην οποία   χοροστάτησε ο Αρχιμανδρίτης Φιλήμων  παρουσία μερικών συγγενών και φίλων του αδικοχαμένου 19χρονου παλληκαριού κι ενός κλιμακίου του Ιερού μας Λόχου. Αυτή ήταν  η μοναδική τιμή που αποδόθηκε στη μνήμη του Ομήρου Παπαζαχαρίου, του πρώτου Κώου που σκοτώθηκε «εν δράσει» κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής.    

Η  ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ  ΤΗΣ  ΚΩ  ΚΑΤΑ ΤΟ  ΜΗΝΑ  ΝΟΕΜΒΡΙΟ.
            Στις 8 Νοεμβρίου γίνεται το πανηγύρι των Ασωμάτων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ  στον ομώνυμο ενοριακό ναό της συνοικίας Ασωμάτου του Ασφενδιού. Ο Ασώματος  συγκεντρώνει την ημέρα αυτή πολλούς προσκυνητές  απ’ όλο το νησί και από την αντικρινή Κάλυμνο. Γι αυτό και το πανηγύρι  του ξεχώριζε από παλιά ανάμεσα στ’ άλλα του νησιού. Η εκκλησία του Ασωμάτου είναι μεν μικρή, αλλά διαθέτει κελιά κι έχει αίθουσα στο ισόγειο με τραπεζοκαθίσματα, για το φαγοπότι της γιορτής. Η αυλή της είναι ευρύχωρη, στρωμένη  με ασπρόμαυρα χοχλάκια της θάλασσας σε διάφορα γεωμετρικά σχήματα και μαιάνδρους και είναι κατάλληλη για τους χορούς του πανηγυριού. Από το βράδυ της παραμονής ο κόσμος σκορπούσε στα καφενεία του  συνοικισμού κι άρχιζε το  γλέντι.
            Το μεσημέρι της άλλης ημέρας, μετά τη Λειτουργία, στρώνονταν τα τραπέζια και σερβίρονταν τα φαγητά. Το πρώτο πιάτο συνήθως ήταν πατσάς ή «πιταρίδια» (δηλ. λαζάνια, που έβραζαν μέσα στο ζωμό του κρέατος). Το δεύτερο πιάτο, κρέας βραστό ή κρέας «γιαχνί» με πατάτες, κρεμμύδια και σάλτσα. Ακολουθούσαν τα «γιαπράκια» (ντολμάδες) και στο τέλος ντόπιο τυρί και γιαούρτι. Το πολυχρονίτικο και γεμάτο άρωμα κρασί το κερνούσαν άφθονο οι  νέοι και οι νέες του χωριού σε ειδικούς «μαστραπάδες», παίρνοντας στη σειρά όλους τους συνδαιτυμόνες. Και όλη αυτή η πλούσια πανδαισία προσφερόταν δωρεάν! Τα έξοδα βάραιναν το μοναστήρι και όσους έκαναν προσφορές από «τάξιμο» στον Ασώματο. Στην έξοδο της αυλής στέκονταν  οι  Επίτροποι της εκκλησιάς με την εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ κι ένα δίσκο, όπου ο καθένας έριχνε τον οβολό του. Μετά το φαγητό άρχιζε το γλέντι κι ο χορός με ξεφαντώματα, που κρατούσαν ως τις πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας.
            Στις 30 Νοεμβρίου, που γιορτάζει ο Άι-Ανδρέας, επικρατεί από παλιά η συνήθεια να φτιάχνουν οι νοικοκυρές του νησιού τα «ακούμια», δηλ.  λουκουμάδες, που τους σερβίρουν με μέλι ή με σιρόπι αρωματισμένο με ανθόνερο, κανέλα και ψιλοκοπανισμένα  αμύγδαλα ή καρύδια. Οι λουκουμάδες ετοιμάζονται από τα βαθιά χαράματα εκείνης της ημέρας για να σταλούν έπειτα  σε όλα τα  συγγενικά και φιλικά σπίτια.

Δεκέμβριος

ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ
  
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1908. Η   ΙΔΡΥΣΗ  ΤΟΥ  ΠΡΩΤΟΥ  ΚΩΑΚΟΥ  ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΤΗ  ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ - ΤΟ  ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ  ΚΥΜΑ ΤΩΝ  ΚΩΩΝ  ΠΡΟΣ ΤΙΣ  Η.Π.Α. ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ: Τον Δεκέμβριο του 1908 ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη ο πρώτος Κωακός Σύλλογος, με την επωνυμία «Ιπποκράτης». Ιδρυτές του ήταν 8 πρωτοπόροι μετανάστες προερχόμενοι κυρίως από την Αντιμάχεια. Είχε χαρακτήρα αλληλοβοηθητικό και αγαθοεργό και πέτυχε κατά τη διάρκεια της δράσης του να αποταμιεύσει γύρω στα 10.000 δολάρια, που διέθεσε για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Αργότερα, το 1932, διαλύθηκε στέλλοντας χρηματικό περίσσευμα στην Αντιμάχεια για την ανακούφιση κοινωφελών έργων. Για την ίδρυση και άλλων Κωακών Συλλόγων στις Η.Π.Α. θα γίνει αναφορά σε προσεχή φύλλα.
            Να σημειωθεί εδώ ότι όλοι σχεδόν οι μετανάστες από την Κω, που έφθασαν στις αρχές του 20ού αιώνα στην Αμερική, ήταν άτεχνοι, προερχόμενοι κυρίως από το γεωργικό κλάδο. Η Νέα Υόρκη ήταν το λιμάνι της εισροής και στη μεγαλούπολη αυτή εγκαταστάθηκαν αρχικά. Χωρίς γνώση της αγγλικής γλώσσας και χωρίς καθοδήγηση εργάζονταν άλλοι στα εστιατόρια, άλλοι στα ζυθοποιεία, άλλοι ως λούστροι, άλλοι σε εργοστάσια και αρκετοί σε διάφορες φάρμες (μεγάλα περιβόλια, κυρίως λαχανικών) της περιοχής της Νέας Υόρκης και μάλιστα στο Στάτεν Άϊλαντ (εκεί όπου έζησε και απέθανε η  Αντιμαχίτισσα τραγουδίστρια Μαρίκα Παπαγκίκα, όπως μας πληροφόρησε σε σχετικό   δημοσίευμά του στο «Βήμα της Κω» ο φίλος κ. Νίκος Γ. Ιτσινές). Σιγά - σιγά άρχισαν να απομακρύνονται από τη Νέα Υόρκη. Ένας μεγάλος όγκος κυρίως από το Ασφενδιού, το Πυλί και ορισμένοι από την πόλη της Κω εγκαταστάθηκαν στο Λάγκαστερ της Πενσυλβανίας, 150 περίπου μίλια δυτικά της Νέας Υόρκης κι έτσι δημιουργήθηκε η δεύτερη μεγάλη αποικία των Κώων στην Αμερική. Γρήγορα πολιτογραφήθηκαν Αμερικανοί, ενώ μερικοί πολέμησαν ως εθελοντές στον Αμερικανικό Στρατό κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως ο Θωμάς Κεφάλας, ο Αθανάσιος Τσαμπουνιάρης, ο Ιωάννης Κουρζής κ.ά. Αν και έγιναν νομοταγείς Αμερικανοί πολίτες δεν ξέχασαν την πατρίδα τους, τη θρησκεία τους, την Ελληνικότητά τους.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1912. ΤΟ  ΠΡΩΤΟ  ΕΝΩΤΙΚΟ  ΜΕ  ΤΗΝ  ΕΛΛΑΔΑ  ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΩΝ  ΚΩΩΝ: Με την υπογραφή της συνθήκης του Ouchy-Λωζάννης μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας, τον Οκτώβριο του 1912, τερματίστηκε ο Ιταλο-Τουρκικός Πόλεμος και επήλθε μεταβολή της μέχρι τότε  ιταλικής προσωρινής πολεμικής (de jure belli) κατοχής των Δωδεκανήσων  σε ειρηνική ( de jure pacis) κατοχή, που σήμαινε ότι τα νησιά μας θα παρέμεναν ιταλοκρατούμενα σαν «ενέχυρο» μέχρις ότου  εκπληρωνόταν η υποχρέωση της Τουρκίας να εκκενώσει από τα στρατεύματά της την Κυρηναϊκή και την Τριπολίτιδα, περιοχές της Αφρικής που ανήκαν  στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και για την απόκτηση των οποίων ενδιαφερόταν διακαώς η Ιταλία. Τα Δωδεκάνησα θα επιστρέφονταν και πάλι στην Τουρκία μόλις ολοκληρωνόταν αυτή η υποχρέωση. Οι Δωδεκανήσιοι, όπως ήταν φυσικό, μόλις πληροφορήθηκαν το περιεχόμενο  αυτής της ανήκουστης και προδοτικής σε βάρος τους συνθήκης,  ξεσηκώθηκαν και με αλλεπάλληλα τοπικά Ψηφίσματα διαμαρτυρήθηκαν, διατρανώνοντας τον ακέραιο πόθο τους για Ένωση  με την Ελλάδα. Ανάμεσα στους πρώτους που είχαν ξεσηκωθεί ήταν και οι κάτοικοι της Κω, οι οποίοι συνήλθαν στις 20 Δεκεμβρίου του 1912 και εξέδωσαν Ψήφισμα, που απευθυνόταν κυρίως  προς τον Edward Grey, τον Άγγλο Υπουργό των Εξωτερικών και Πρόεδρο της Διάσκεψης των Πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων που επρόκειτο να συζητήσουν στο Λονδίνο  την τύχη των νησιών μας με τους αντιπροσώπους των Βαλκανικών κρατών.  Το ίδιο Ψήφισμα στάλθηκε επίσης στον Έλληνα Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και στον Πρωθυπουργό της Ιταλίας Giovanni Giolitti.
            Το Ψήφισμα, σε γενικές γραμμές, τόνιζε: α) Την απόκρουση κάθε σκέψης  επαναφοράς της Τουρκικής κυριαρχίας στα Δωδεκάνησα, ακόμη και με τη μορφή της αυτονομίας. β) Την έκφραση του αναλλοίωτου και προαιώνιου πόθου του Κωακού Λαού να ενωθεί με τη Μητέρα Ελλάδα και γ) Την επίκληση της αμέριστης αντίληψης του Άγγλου Υπουργού των Εξωτερικών για τον ενωτικό με την Ελλάδα πόθο, ζητώντας του την αναγνώριση και τη διεθνή κύρωση της εθνικής των Κώων αποκατάστασης.
            Το Ψήφισμα έφερε την υπογραφή του Μητροπολίτη Κώου Αγαθαγγέλου, του Δημάρχου Κω Μιχαήλ Παρθενιάδη και μεγάλου αριθμού των κατοίκων της πόλης και των χωριών μαζί με  τις υπογραφές και τις σφραγίδες των δημογεροντιών τους. Δυστυχώς η Ιταλία συνέχισε να περιφρονεί τα ενωτικά ψηφίσματα των Κώων και των άλλων νησιωτών και παρά τις επίσημες διαβεβαιώσεις του Πρωθυπουργού της για προσωρινότητα της κατοχής της, αργά, αλλά σταθερά, θα ισχυροποιήσει με σειρά διοικητικών μέτρων και πολλών άλλων πολιτικών αποφάσεων τη θέση της στα Δωδεκάνησα.
      
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1932. Η  ΑΠΟΠΕΡΑΤΩΣΗ  ΤΟΥ  ΙΕΡΟΥ  ΝΑΟΥ  ΤΗΣ  ΑΓΙΑΣ  ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΗΣ   ΠΟΛΗΣ  ΚΩ: Τον Ιανουάριο του 1927 το Μητροπολιτικό Συνέδριο της πόλης Κω, υπό την Προεδρία του Αρχιμανδρίτη Φιλήμονα Φωτοπούλου, παρακάλεσε με έγγραφό του τον Ιταλό Διευθυντή του Τεχνικού Κυβερνητικού Γραφείου Κω, τον Castelli, «να εκπονήσει σχέδιον της εκ βάθρων ανοικοδομήσεως του ιερού ναού Αγίας Παρασκευής της πόλεως Κω, εις τύπον βυζαντινόν και εις την αυτήν θέσιν όπου κείται σήμερον» (εννοείται η μέχρι τότε μικρή εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής) υπολογισμού δαπάνης 300.000 ιταλικών λιρετών.
             Η παλαιά μικρή εκκλησιά  της Αγίας Παρασκευής χρονολογείτο από το δεύτερο περίπου μισό του 17ου αιώνα (Βλ. Κώδικα Α΄ Αρχείου Δουλείας Ιεράς Μητροπόλεως Κω),   βρισκόταν στην προ του σεισμού του 1933 συνοικία της Άσπας και περιέκλειε γύρω της μερικά κελιά για ξένους ‘δηλούντα συμπάθειαν συμπασχόντων’, όπως σημειώνει στα «Κώιά» του ο Ζαρράφτης. Η κίνηση  για την ανέγερση της νέας εκκλησιάς  μαρτυρεί τη θρησκευτική πνοή που κατείχε τους Κώους και ιδιαίτερα τους ενορίτες της Άσπας τη δύσκολη εκείνη περίοδο της Ιταλοκρατίας.
            Ο Castelli ανέθεσε την εκπόνηση του σχεδίου στο γαμπρό του Orsini, αρχιτέκτονα και ειδικό βυζαντινολόγο σχεδιαστή της Ρώμης. Το σχέδιο συντάχθηκε πράγματι κι έγινε δεκτό από το Μητροπολιτικό Συνέδριο, που στη συνέχεια το έστειλε στον Κωακό Σύλλογο «Αγία Παρασκευή» της Νέας Υόρκης, για να εγκριθεί και από τους συμπατριώτες της Αμερικής. Να σημειωθεί εδώ ότι ο Σύλλογος αυτός ιδρύθηκε το 1910 με σκοπό να συμβάλει στην ανοικοδόμηση της παλαιάς εκκλησιάς της Αγίας Παρασκευής. Γι αυτό ως το 1916 είχε συγκεντρώσει 8.000 δολάρια, που βρίσκονταν κατατεθειμένα σε Τράπεζες. Τον Σεπτέμβριο του 1927 ο Σύλλογος αυτός μαζί με την έγκρισή του έστειλε στην Ορθόδοξη Κοινότητα της Κω και 2.800 λιρέτες προς εξόφληση της αμοιβής που συμφωνήθηκε για την εκπόνηση του σχεδίου και των συναφών μελετών. Η Κυβερνητική άδεια για την ανοικοδόμηση ζητήθηκε από τη Μητρόπολη στις 30 Δεκεμβρίου του 1927 και δόθηκε τελικά στις 4 Απριλίου του 1928. Στις 8 Μαρτίου του 1931 θα τεθεί ο θεμέλιος λίθος, τη δε ανοικοδόμηση ανέλαβε η Οικοδομική Εταιρεία Urbani αντί  205.000 λιρετών, με μηχανικό τον Marcello Urbani, ο οποίος παρέδωσε το έργο ένα χρόνο αργότερα στις 18 Δεκεμβρίου του 1932, ημέρα κατά την οποία τελέσθηκε και η πρώτη Θεία Λειτουργία. Τελικά για την ανέγερση του ναού τα εν Αμερική φιλοπρόοδα τέκνα της Ενορίας της Αγίας Παρασκευής έστειλαν 170.000 λιρέτες, ενώ το υπόλοιπο ποσό των 39.790 λιρετών που απαιτήθηκε για την αποπεράτωση, καλύφθηκε από τους ντόπιους. Την επόμενη χρονιά του 1933 που έγινε ο τρομερός και καταστρεπτικός σεισμός της  Κω η νεόκτιστη εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής έμεινε ανέπαφη, χάρη στην τέλεια κατασκευή της και κανένας από τους χριστιανούς που εκκλησιάζονταν σ’ αυτήν την ώρα που ξέσπασε ο εγκέλαδος δεν έπαθε το παραμικρό.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1940. Η  ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ  ΤΟΥ  ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ  ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ DE VECCHI: Ο εμπνευστής και διατάξας τον άνανδρο τορπιλισμό του αγκυροβολημένου στο λιμάνι της Τήνου ελληνικού  καταδρομικού «Έλλη» τον δεκαπενταύγουστο του 1940 και άσπονδος εχθρός του Ελληνισμού Ιταλός Κυβερνήτης της Δωδεκανήσου De Vecchi, που υπήρξε ο πιο δραστήριος υποκινητής του Μουσολίνι για την άδικη επίθεση των Ιταλών κατά της Ελλάδας, θα υποβάλει στις 5 Δεκεμβρίου του 1940 την παραίτησή του και θα επιστρέψει στη Ρώμη, χολωμένος τάχα που δεν του έστειλαν στρατιωτικές ενισχύσεις για να χτυπήσει «τα γουρούνια» (η λέξη είναι του  Badoglio)  τους Έλληνες.
            Τον παραιτηθέντα De Vecchi ο ίδιος ο Ciano (Υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας και γαμπρός του Μουσολίνι) παρομοίωσε με τους ποντικούς που εγκαταλείπουν το πλοίο μόλις αντιληφθούν πως κινδυνεύει να βυθιστεί. Μεγάλη ωστόσο συσκότιση επικράτησε γύρω από το τελευταίο κεφάλαιο της περιπετειώδους ζωής του De Vecchi. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 πήγε στην Val dAosta.Κρύφτηκε σε μοναστήρι, από το οποίο μέσω ενός μοναχού βρισκόταν ανώνυμα σε μυστική επικοινωνία με τους παρτιζάνους, στους οποίους έστελλε συμβουλές και υλικές βοήθειες. Τον Δεκέμβριο του 1946 πήγε στη Ρώμη απ’ όπου αεροπορικώς αναχώρησε για το Μπουένος Άϊρες με διαβατήριο της Ουρουγουάης, στ’ όνομα του  Valeriano Bueno. Πέτυχε τη σχετική άδεια από τον ίδιο τον Περόν, που τον γνώριζε από την εποχή που ο Αργεντινός δικτάτορας φοιτούσε σε στρατιωτική σχολή του Τοrino. Εγκαταστάθηκε στο εσωτερικό της Αργεντινής και καταγινόταν με αγροτικές επιχειρήσεις. Στο μεταξύ καταδικάστηκε ερήμην από το Ειδικό Δικαστήριο, που λειτουργούσε στη Ρώμη για τους φασίστες, σε πέντε χρόνια φυλάκισης, που καλύφθηκαν όμως από αμνηστία. Έτσι ο De Vecchi μπόρεσε τελικά να επιστρέψει ανενόχλητος στη Ρώμη, όπου πέθανε το έτος 1959.
    
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1943. ΟΙ  ΠΡΩΤΟΙ  ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΙ  ΔΥΟ  ΚΩΩΝ  ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ: Από τα σκληρά μέτρα των Γερμανών κατακτητών πολύ θα υποφέρουν οι Κώοι και ιδιαίτερα οι χωρικοί, άνθρωποι απλοϊκοί, που δεν ήξεραν τι σήμαινε  Στρατός, γιατί ποτέ δεν είχαν στρατευθεί. Συλλαμβάνονταν όμως και φυλακίζονταν κάθε τόσο για καταχρήσεις στρατιωτικών ειδών, αν και η πρόθεσή τους δεν ήταν να βλάψουν το στρατό κατοχής, αλλά να ωφεληθούν  υλικά. Έτσι στα μέσα Νοεμβρίου του 1943, ένα μήνα μετά την έναρξη της  Γερμανοκρατίας, οι Ναζί  θα συλλάβουν το βοσκό Ηλία Καπίρη από την Αντιμάχεια, γιατί βρήκαν στην κατοχή του ορισμένα στρατιωτικά είδη και γιατί πρόβαλε αντίσταση, ξυλοκοπώντας μερικούς απ’ αυτούς. Ας σημειωθεί ότι ο Καπίρης ήταν πολύ θαρραλέος και χειροδύναμος. Τον καταδίκασαν, λοιπόν, σε θάνατο με απαγχονισμό και πίεζαν τον Ιταλό Διοικητή της Αστυνομίας D. Zucchelli  να διαθέσει δυο καραμπινιέρους για να εκτελέσουν την απόφαση. Σκέπτονταν, μάλιστα, να μετατρέψουν σε αγχόνη τη μεσαία αψίδα της εισόδου του Μουσείου της Κω.  Ο Zucchelli όμως με χίλιες δυο προφάσεις αρνιόταν, ώσπου το πρωί της Κυριακής, 19ης  Δεκεμβρίου  [σύμφωνα με διασταύρωση νεότερης πληροφορίας συγγενούς του θύματος, αντί της 28ης Νοεμβρίου, που γράφαμε παλαιότερα ]  μερικοί ανυποψίαστοι Κώοι αντίκρισαν έντρομοι στην Πλατεία Ελευθερίας  ένα απόσπασμα Γερμανών στρατιωτών με τύμπανα και το σχοινί της αγχόνης να κρέμεται στη συκαμινιά που βρίσκεται ΝΑ του μουσουλμανικού τεμένους ( δίπλα στη σημερινή καφετέρια «Αέναον»). Ο Καπίρης οδηγήθηκε στον τόπο της εκτέλεσης έχοντας μπροστά του πινακίδα που έγραφε: «Κατείχα πράγματα που ανήκαν στα Γερμανικά στρατεύματα». Του πέρασαν τη θηλιά στο λαιμό και υπό τον ήχο των τυμπάνων ένας Γερμανός στρατιώτης κλώτσησε με τη μπότα του το σκαμνί όπου ήταν ανεβασμένος ο κατάδικος και ο άτυχος Καπίρης βρήκε αμέσως το θάνατο. Το σώμα του αιωρούνταν στην αγχόνη ολόκληρη την ημέρα προς εκφοβισμό των κατοίκων της Κω. Άγνωστος επίσης παραμένει ο τόπος, όπου θάφτηκε το αθώο αυτό θύμα της Ναζιστικής θηριωδίας.
            Ένας άλλος Κώος , ο Γιώργος Ζουμπουλίκος, ξεκίνησε από το Ασφενδιού για την Αντιμάχεια, ψάχνοντας να βρει δουλειά. Και αφού δεν βρήκε πήγε στον κάμπο και μάζεψε ξύλα, που τα τύλιξε με σύρματα τηλεφώνων. Η Γερμανική περίπολος που τον σταμάτησε για έλεγχο, του καταλόγισε την ευθύνη ότι παρακώλυε την τηλεφωνική επικοινωνία του Γερμανικού Στρατού. Γι αυτό καταδικάστηκε κι αυτός σε θάνατο με  απαγχονισμό, που έγινε επίσης την Κυριακή 19 Δεκεμβρίου, στις 8 το πρωί, στο προαύλιο της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας στην Αντιμάχεια.  

Η  ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ  ΤΗΣ  ΚΩ  ΚΑΤΑ ΤΟ  ΜΗΝΑ  ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ:
Στις 4 Δεκεμβρίου, την  ημέρα της Αγίας Βαρβάρας, οι νοικοκυρές της Κω φτιάχνουν τα «βάρβαρα», βρασμένο  σιτάρι με πολλά εκλεχτά υλικά, όπως ταχίνι, ζάχαρη, αμύγδαλα, καρύδια, σταφίδες, ρόδι, κανέλα, ανθόνερο, πορτοκαλόφυλλο και άλλα μπαχαρικά, γεμάτα γεύση κι ευωδιά, που στέλλονται επίσης μέσα σε βαθιές κούπες στα σπίτια συγγενών και φίλων. Με το έθιμο αυτό θέλουν να προφυλάξουν κυρίως τα παιδιά από την επιδημία της ευλογιάς.
            Οι γιορτές από τα Χριστούγεννα ίσαμε των Φώτων ονομάζονται «δωδεκάμερα». Την παραμονή των Χριστουγέννων στα χωριά της Κω ζύμωναν σιταρένιο αλεύρι κι έπλαθαν «κουλλούρgια», «κουλλούρες» (γιορτινά ψωμιά), «ξύσματα» (ψωμιά σιταρένια, ζυμωμένα με ξυσμένη μυζήθρα και μυρωδικά) καθώς και «αφρένα» ή «εφτάζυμα» (αρωματισμένα ψωμιά, που το προζύμι τους γίνεται με τον αφρό βρασμένων ρεβιθιών και φύλλων δάφνης). Όλα αυτά τα «Χριστόψωμα» τα άλειφαν με κρόκο αυγού και τα πλούμιζαν  με το χτένι. Ανήμερα τα Χριστούγεννα στα χωριά της Κω, νέοι και γέροι, γυρίζουν παρέες κι επισκέπτονται όλα τα σπίτια του χωριού, για να πουν τα κάλαντα  και να ευχηθούν «τ’ αποχρόνου». Το κέρασμα στις επισκέψεις αυτές, εκτός από τα γλυκίσματα (κουραμπιέδες και μελομακάρονα)  είναι το μαύρο κώτικο κρασί και μεζές, το «πασκάτικο», δηλ. το γουρουνόπουλο, που συνήθιζαν να σφάζουν σύμφωνα με το έθιμο την παραμονή της μεγάλης γιορτής. Λεγόταν πασκάτικο, γιατί τα Χριστούγεννα οι αγρότες της Κω ήθελαν να τα ονομάζουν Πάσχα (επειδή έτρωγαν  το κρέας μετά από σαράντα μέρες νηστείας) ξεχωρίζοντάς τα από τη Λαμπρή, μέρα εορτασμού της Ανάστασης του Χριστού. Γι αυτό και επικράτησε η γνωστή λαϊκή φράση: «Κάθε Πάσκαν gαι Λαμπρήν».
                          
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
            Ζωντανό παραμένει ως τις μέρες μας το έθιμο των κώτικων καλάντων. Οι νέοι και οι νέες του νησιού ξεχύνονται στους δρόμους και στα σπίτια από το πρωί της παραμονής Χριστουγέννων, για να τραγουδήσουν με το παραδοσιακό βυζαντινό τους μέλος, εκτός από το γνωστό στο Πανελλήνιο: «Καλήν ημέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας….» και τα ακόλουθα κάλαντα, κρατώντας στα χέρια το γλυκόηχο τριγωνάκι:
                           Αυτή είναι η ημέρα όπου ήρθε ο Λυτρωτής
                           από Μαριάμ μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς.
                           Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός,
                           ο αγέννητος γεννάται εις την φάτνην ταπεινός.
                           Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς,
                           ο αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς (δίς).
                           Και του χρόνου!
                                                             ------:------
Λένε επίσης και το Χριστουγεννιάτικο τραγούδι:
                          Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
                          εβγάτε, δείτε, μάθετε πού ο Χριστός γεννάται.
                          Γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα,
                          το μέλι τρώνε  οι άρχοντες, το γάλα οι  αφεντάδες
                          και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.
                          Ανοίχτε τα πουγκάκια* σας τα σφιχτοκλειδωμένα
                          και  δώστε μας τον κόπο μας απ’ το χρυσό πουγκί σας.
                          Αν είστε από τους πλούσιους, φλουριά μη λυπηθείτε,
                          κι αν είστε από τους πάμφτωχους, ένα ζευγάρι κότες!
                          Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε κοιμηθείτε,
                          λιγάκι ύπνο πάρετε και πάλι σηκωθείτε,
                         στην εκκλησιά να τρέξετε μ’ όλη την προθυμία
                         και του Χριστού ν’ ακούσετε τη θεία λειτουργία.                                                          
                         Σ’ αυτό το σπίτι πού’ ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
                         κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
                         Κ’ εις έτη πολλά!
              * πουγκάκι = μικρό σακουλάκι για χρήματα, βαλάντιο.

Οκτώβριος

ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ
 
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1902. Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΩ: Το μεσημέρι της 9ης Οκτωβρίου του 1902 οι εργάτες με επικεφαλής τον Κώο αρχαιοδίφη Ιάκωβο Ζαρράφτη, ο οποίος είχε λάβει από μέρες την άδεια από τον Γερμανό αρχαιολόγο Rudolf  Herzog να ανασκάψει με επιμονή στην  «ερωτευμένη» του, όπως την ονόμαζε,  θέση της Πανιαγιάς της Ταρσού ή Τάρσου(= του Άλσους) {τοπωνυμία που ερμήνευε με ακρίβεια ο Ζαρράφτης}, βρήκαν θραύσμα μαρμάρου με τα γράμματα: ΥΓΙΕ…., μια πρώτη ένδειξη ότι το Ασκληπιείο της Κω βρισκόταν σ’ εκείνη την τοποθεσία. Την πεποίθηση  και τον ενθουσιασμό του Ζαρράφτη ενίσχυσε αμέσως  ο Herzog, που έδωσε εντολή να συνεχιστούν οι ανασκαφές στο ίδιο σημείο και στις 14 Οκτωβρίου βρέθηκε επιγραφή, που περιείχε ψήφισμα των κατοίκων του νησιού της Χάλκης τιμητικό για Κώους δικαστές, το οποίο τόνιζε την αναγραφή του ψηφίσματος σε δύο στήλες, που η μια να τοποθετηθεί στην Αγορά  και η άλλη στο Ιερό του Ασκληπιού. Δεν χωρούσε πια η παραμικρή αμφιβολία ότι εκεί βρισκόταν  το Ασκληπιείο της Κω, στο οποίο ο Herzog συνέχισε τις ανασκαφές του φέρνοντας στο φως όλο και περισσότερα ευρήματα, δικαιώνοντας τον αφανή ήρωα της ανακάλυψης Ζαρράφτη για την επίμονη αλλά ταπεινή του άποψη και προβάλλοντας επίσης τον Herzog διεθνώς, ο οποίος εισέπραξε τελικά τα εγκάρδια συγχαρητήρια «της περιδόξου ανακαλύψεως» καθώς και το διορισμό του  ως Καθηγητή της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης.  

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1915. ΙΔΡΥΣΗ  ΤΟΥ  ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ Ν. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ  ΣΤΗΝ  ΚΩ: Τον Οκτώβριο του 1915 ο  Κύπριος την καταγωγή Νικόλαος Ι. Νικολαΐδης, γαμπρός επ’ αδελφή του μετέπειτα Αρχιμανδρίτη Φιλήμονα Φωτοπούλου ίδρυσε το πρώτο τυπογραφείο στην Κω με εκτυπωτικά μηχανήματα που έφερε από την Αλεξάνδρεια. Το τυπογραφείο Νικολαΐδη, που ονομάστηκε αργότερα «Μεροπίς», θα λειτουργεί συνέχεια και μέχρι το θάνατο του ιδρυτή του το 1961, οπότε το παρέλαβε ο βοηθός και μικρανεψιός του Βησσαρίων Σουρασής. Στη διάρκεια της 45ετούς δραστήριας λειτουργίας αυτού του τυπογραφείου τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν πλείστα όσα έντυπα  με ιστορικό και φιλολογικό περιεχόμενο, όπως το σύνολο σχεδόν των έργων του Κώου αρχαιοδίφη και συλλέκτη λαογραφικού υλικού Ιακώβου Ζαρράφτη, 23 μικρά τεύχη τσέπης «Κωακού Ημερολογίου» του Φιλήμονα Φωτοπούλου, το «Νισυριακόν Ημερολόγιον του έτους 1923» του Σχολάρχη της Νισύρου Γεωργίου Παπαδοπούλου, τα 9 πρώτα φύλλα του έτους 1947-48 της εφημερίδας « Η Φωνή της Κω» του Γεωργίου Λουκίδη, τα 3 φύλλα της μηνιαίας εφημερίδας «Μαθητικά Νέα» των μαθητών του Ιπποκρατείου Γυμνασίου Κω του έτους 1953, με υπεύθυνο σύνταξης τον  μαθητή   Κώστα Γερασίμου Ματθαίο κ.ά.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1924. ΤΟ «ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ» ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ: Στις 8 Οκτωβρίου του 1924 ξέσπασε το περιβόητο  εκκλησιαστικό «Ζήτημα του Αυτοκέφαλου», σύμφωνα με το οποίο η Ιταλική Διοίκηση των Δωδεκανήσων θέλοντας να εξουδετερώσει την Ορθόδοξη Εκκλησία σαν παράγοντα διατήρησης του πατριωτικού φρονήματος των Δωδεκανησίων, σκέφτηκε να αποκόψει την από αιώνες υπαγωγή των Μητροπόλεων των νησιών μας στην αποκλειστική διοικητική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, προτείνοντας την ανακήρυξη  αυτοκέφαλης διοίκησής τους με Αρχιεπίσκοπο τον Μητροπολίτη Ρόδου, έτσι ώστε να εξαλειφθεί κάθε άμεση σχέση και δεσμός με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο εξακολουθούσε να παραμένει η εστία ολόκληρου του Ελληνισμού. Πίστευαν οι Ιταλοί ότι με τον τρόπο αυτό θα κατόρθωναν να αλλοιώσουν το θρησκευτικό φρόνημα των Ορθοδόξων Δωδεκανησίων, οδηγώντας τους, αργά αλλά σταθερά,  προς την κατεύθυνση επιρροής του Πάπα και προς τον Καθολικισμό (δηλ. προς ένα είδος Ουνίας, που συνηθίζει να καλλιεργεί και να υποστηρίζει μέχρι σήμερα η Δυτική Εκκλησία για την Ορθοδοξία). Το ζήτημα αυτό, που απασχόλησε όχι μόνο εκκλησιαστικά, αλλά και πολιτικά και διπλωματικά πάνω από μια 10ετία τους Δωδεκανησίους, προξενώντας μάλιστα και πολλές αναταραχές στην Κάλυμνο,  έληξε δίχως καμιά επιτυχία, όπως ανεπιτυχής, χωρίς αποτελέσματα υπήρξε και η προσπάθεια του βίαιου και άμεσου εξιταλισμού των κατοίκων  από τη   φασιστική  διακυβέρνηση των νησιών μας.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1925. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ  ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΥ  ΗΜΙΓΥΜΝΑΣΙΟΥ  ΣΤΗΝ  ΠΟΛΗ  ΤΗΣ  ΚΩ: Τη σχολική χρονιά 1926-1927, με την ανοχή της Ιταλικής Διοίκησης, λειτούργησε για πρώτη φορά το Ιπποκράτειο Ημιγυμνάσιο, που  αναγνωρίστηκε  από το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης της Ελλάδας ως ισότιμο με τ’ άλλα Ημιγυμνάσια του Ελληνικού Κράτους. Η αναγνώριση της ισοτιμίας έγινε με το από 5-8-1925 Προεδρικό Διάταγμα της τότε Ελληνικής Δημοκρατίας και κοινοποιήθηκε στον Εφοροταμία και Γενικό Επιθεωρητή των Σχολών της Κω Κωνσταντίνο Παντελίδη με το αριθ.πρωτ.416/ 15-10-1925 έγγραφο του Γενικού Προξένου της Ελλάδας στη Ρόδο Αθανασίου Χαλκιοπούλου. Το 1927 αναβαθμίστηκε σε Πεντατάξιο Γυμνάσιο και συνέχισε το βαρυσήμαντο  εκπαιδευτικό του έργο ως τα τέλη του 1938, που η ιταλική φασιστική λαιμητόμος, αποκόπτοντας τον τράχηλο της Ελληνικής Παιδείας στα Δωδεκάνησα,  το μετέτρεψε  σε ιταλικό. Θα ξαναγίνει και πάλι ελληνικό τον Οκτώβριο του 1944, μετά το «πραξικοπηματικό» και κάτω από τα βλέμματα των Γερμανών κατακτητών άνοιγμα όλων των Σχολείων του νησιού μας. 

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1940. Ο  ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΣ  ΠΟΛΕΜΟΣ: Η κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αναπτέρωσε τις ελπίδες των Κώων για την απελευθέρωση του νησιού τους, ελπίδες που φούντωσαν την 28η Οκτωβρίου του 1940 με την Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα. Παρά την κατάσχεση των ραδιοφώνων, οι Κώοι έβρισκαν τρόπο να μαθαίνουν    καθημερινά τα νέα διαβάζοντας τις ιταλικές εφημερίδες και ακούγοντας κρυφά τους ξένους ραδιοσταθμούς,  ενώ φαντάζεται κανείς τη χαρά τους, όταν μάθαιναν για τις αλλεπάλληλες Ελληνικές νίκες  στο Αλβανικό μέτωπο. Οι Ιταλοί φασίστες στην αρχή φωνασκούσαν, έβριζαν τον Έλληνα Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά και απειλούσαν τους πάντες και τα πάντα. Συνέλαβαν, μάλιστα, και 20 περίπου Έλληνες υπηκόους  που υπήρχαν στο νησί, τους οποίους έστειλαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης (Concentramento) στη Ρόδο. Καθώς όμως γινόταν η προέλαση των Ελληνικών στρατευμάτων μέσα στο Αλβανικό έδαφος, οι φασίστες άρχισαν να ζαρώνουν αναλογιζόμενοι τις συνέπειες της ήττας τους.
            Στο πολεμικό προσκλητήριο της Πατρίδας οι αλύτρωτοι Δωδεκανήσιοι, όπως και οι Βορειοηπειρώτες και οι Κύπριοι, που βρίσκονταν μετανάστες στην Ελλάδα, έδωσαν από την πρώτη στιγμή το «παρών». Οι εφημερίδες της Αθήνας θα ανακοινώσουν τα ονόματα των Δωδεκανησίων συμπατριωτών, που αποτέλεσαν την «Ανώτατη Επιτροπή του Δωδεκανησιακού Αγώνα». Την Κω εκπροσωπούσε ο Κυριάκος Σταυριανός. Στην εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ» της Νέας Υόρκης δημοσιεύεται επίσης τηλεγράφημα από την Αθήνα που τονίζει: «Ο συναγερμός των Δωδεκανησίων υπέρ του εθνικού αγώνος προκαλεί την συγκίνησιν του Πανελληνίου. Η καταρτισθείσα μεγάλη επιτροπή της Δωδεκανήσου ανέθεσεν τον χειρισμόν του απελευθερωτικού αγώνος εις εκτελεστικόν συμβούλιον, το οποίον απηρτίσθη εκ των κ. κ. Βολωνάκη, Ζερβού, Καζούλη, Μαγκλή, Οικονόμου, Παπαμανώλη και Ρούσου. Ο κ. Σκεύος Ζερβός δημοσιεύει προκήρυξιν δια της οποίας καλεί όλους  τους Δωδεκανησίους όπως καταταχθούν εις τον Ελληνικόν Στρατόν, όπου προσέρχονται εθελονταί και αυτοί οι γέροντες».
            Στο Επίσημο Δελτίο της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Aμερικής, την εφημερίδα «Δωδεκανήσιος / Dodecanesian» (αριθ. φύλλου 68) διαβάζουμε: «Ανέκαθεν διησθάνοντο οι Δωδεκανήσιοι ότι η κατοχή των νήσων των υπό της Ιταλίας και ο εξιταλισμός των κατοίκων των, ον επεδίωκε ο άνανδρος σφαγιαστής των, απέβλεπεν εις την βαθμιαίαν υποδούλωσιν της Ελλάδος και της Βαλκανικής ολοκλήρου εις τους φαμφαρώνους της Ρώμης. Και επέστησαν επανειλημμένως την προσοχήν του Πανελληνίου επί των καταχθονίων σχεδίων του ψευδοκαίσαρος της Ρώμης. Και την στιγμήν αυτήν καθ’ ην ο κύβος  ερρίφθη και ο Ελληνικός στρατός μάχεται με τόσην λύσσαν εναντίον των απειλούντων την ύπαρξίν μας ως ελεύθερον έθνος, οι Δωδεκανήσιοι αισθάνονται  ικανοποίησιν ότι δια της συστηματικής διαφωτίσεως του Ελληνικού λαού επί των υπούλων σχεδίων της Ρώμης κατόρθωσαν ώστε ούτος να ευρίσκεται εν εγρηγόρσει και να δημιουργηθή  η κατάλληλος ατμόσφαιρα ώστε όχι μόνον οι Δωδεκανήσιοι, αλλά ολόκληρος ο Ελληνισμός να εξεγερθή  ως εις άνθρωπος εναντίον των τυράννων της Δωδεκανήσου».

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ / ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1940 ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: Ο βρισκόμενος στον Πειραιά Τάσος Μανούσης από την Κω έστειλε  στον αδελφό του και Πρόεδρο της Δωδεκανησιακής  Νεολαίας Αμερικής  στη Νέα Υόρκη Νίκο Μανούση το ακόλουθο ενθουσιώδες και γεμάτο πατριωτικό παλμό γράμμα, με ημερομηνία 2 Νοεμβρίου 1940:
            «Πειραιεύς 2 Νοεμβρ.1940
            Αγαπημένε μου αδελφέ Νίκο,
            Η μεγάλη ώρα εσήμανε. Η στιγμή της απελευθερώσεως της πολυπαθούς πατρίδος μας της Δωδεκανήσου έφθασεν. Οι άσπονδοι εχθροί μας και τύραννοι οίτινες επί 28 ολόκληρα χρόνια μετεχειρίζοντο τα βαναυσότερα και άνανδρα μέσα για να εξοντώσουν και να ιταλοποιήσουν τόσας χιλιάδας αμιγούς Ελληνικού πληθυσμού της μαρτυρικής μας Δωδεκανήσου, αυτοί οι ίδιοι εφαντάσθησαν ότι μπορούσαν να κατακτήσουν και την Ελλάδα. Αλλά κακώς υπελόγισαν και τα βρήκαν μπαστούνια, διότι ο Ελληνικός λαός  έδωσε την πρέπουσαν απάντησιν εις τους ανάνδρους και δολοφόνους.
            Έδραξε τα όπλα και όχι μόνον κατόρθωσε να αναχαιτίσει την προέλαση των μακαρονάδων, αλλά σε πέντε μέρες εισήλθεν ήδη εις το Αλβανικόν έδαφος καταλαβών σπουδαία στρατιωτικά υψώματα της Κορυτσάς.
            Ούτω ο Ελληνικός στρατός μας δρέπει νέας σελίδας θριάμβου και δόξης, που προκαλεί τον θαυμασμόν ολοκλήρου του κόσμου.
            Πήγα στας Αθήνας την πρώτη ημέρα της κηρύξεως του πολέμου και δεν μπορώ να σου περιγράψω Νίκο την αγανάκτησιν, αλλά και την ψυχραιμίαν και τον ενθουσιασμόν του λαού και των προσερχομένων εις τας τάξεις του στρατού.
             Με την ιδίαν ψυχραιμίαν και ενθουσιασμόν προσήλθε και το αγαπημένο μας αδέλφι ο Στάμος [ πρόκειται για τον Ιδιοκτήτη και Διευθυντή Οφθαλμολογικής Κλινικής των Αθηνών και  διατελέσαντα  αργότερα  Βουλευτή Δωδεκανήσου και Υπουργό Υγιεινής  Σταμάτιο Κων/νου Μανούση ]. Χθες, Παρασκευή πρωί, ονομάσθη ως και πολλοί άλλοι ιατροί, Ανθυπίατρος και εκλήθη εις την μονάδα που ανήκει. Κι’ έτσι σήμερον το πρωί στα 7.20 π. μ. τον κατευοδώσαμεν εις τον σταθμόν με μεγάλην συγκίνησιν.
            Αι ευχαί όλων μας τον συνοδεύουν. Ο Θεός μαζί του! Καλή Νίκη!»
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Δωδεκανήσιος» της Νέας Υόρκης, αριθ. φύλλου 69,  Δεκέμβριος 1940).
                
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1943. ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ LUIGI MORRICONE: Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1943 και λίγο πριν από την έναρξη της Γερμανικής κατοχής της  Κω, στις 3 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς, ο εμβριθής και ικανότατος Ιταλός αρχαιολόγος Luigi Morricone θα αναγκαστεί  λόγω  των συνεχών βομβαρδισμών να διακόψει όλες  τις  αρχαιολογικές ανασκαφές  στο νησί. Ειδικά στο Ασκληπιείο της Κω συμπληρώνοντας τις δικές του ανασκαφές,  ανακάλυψε στις παρυφές του Ιερού αυτού μια ομάδα  μυκηναϊκών όπλων και μερικά μικρά μυκηναϊκά  και γεωμετρικά αγγεία,  που μαρτυρούν την κατάληψη της περιοχής σε παλαιότερες της κλασικής εποχές. Ο Morricone ανακάλυψε  ακόμη το σηκό ενός ναΐσκου, ελληνιστικών χρόνων, πάνω σε ύψωμα και νότια του τελευταίου ανδήρου, που ανήκε σίγουρα σε ένα τέμενος από εκείνα, που λέγεται ότι υπήρχαν γειτονικά του Ασκληπιείου. Οι διακοπείσες αρχαιολογικές ανασκαφές και αναστηλώσεις στο χώρο του Ιερού αυτού δεν συνεχίστηκαν από τότε και μέχρι σήμερα, με μόνη εξαίρεση την πρόσφατη επιμελή συντήρηση και κτιριακή αποκατάσταση του Επιγραφικού Μουσείου στις ΒΔ παρυφές του αρχαιολογικού χώρου του  Ασκληπιείου.
  
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1943. ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΠΟΒΑΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΩ: Η Ανώτατη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση μετά την Ιταλική συνθηκολόγηση εφάρμοσε το προληπτικά οργανωθέν Σχέδιο «Άξων» για τον αφοπλισμό και την εξουδετέρωση των Ιταλικών Ενόπλων Δυνάμεων που θα προέβαλλαν αντίσταση. Στον Ελλαδικό χώρο εξουδετερώθηκαν εύκολα οι ιταλικές μονάδες εσωτερικού και καταστράφηκε η ιταλική μεραρχία στην Κεφαλονιά, καθώς και οι λοιπές μονάδες των Επτανήσων.
            Για τις  ιταλικές μονάδες της Δωδεκανήσου που αποσκίρτησαν από τη συμμαχία του Άξονα και με αφορμή την παρουσία των Άγγλων στα νησιά, σχεδιάστηκαν αποβατικές επιχειρήσεις στην Κω («Σχέδιο Πολική Αρκούδα») για την κατάληψη του νησιού και την εξασφάλιση του σημαντικού αεροδρομίου της Αντιμάχειας , στη Λέρο ( «Σχέδιο Τυφώνας») για την κατάληψη της εκεί σημαντικής αεροναυτικής βάσης και στη Σάμο για την εξουδετέρωση των δυνάμεων που έδρευαν στο νησί, σε συνδυασμό με την ήδη κυριευθείσα Ρόδο και την ανατολική ιταλοκρατούμενη ακόμα Κρήτη.
             Την επιχείρηση κατά της Κω ανέλαβαν δυνάμεις των Γερμανών από την Κρήτη, την ηπειρωτική Ελλάδα και τα άλλα νησιά με βάση τις μονάδες της 22ης Μεραρχίας Πεζικού από την Κρήτη. Διοικητής της Ομάδας Μάχης ( Kampfgruppe) ανέλαβε ο εμπειροπόλεμος και σκληρός Υποστράτηγος  Friendrich-Wilhelm Muller, διοικητής της 22ης Μεραρχίας Πεζικού στην Κρήτη. Η ναυτική υποστήριξη ήταν λόγω της έντονης Αγγλικής  ναυτικής παρουσίας στο Αιγαίο μέτρια, ενώ η αεροπορική υποστήριξη και υπεροχή ήταν σχεδόν απόλυτη λόγω των ισχυρών αεροπορικών δυνάμεων που συγκεντρώθηκαν και της εγγύτητας των αεροδρομίων της Ρόδου και της Κρήτης.
            Το σχέδιο της απόβασης προέβλεπε την κατανομή  των μονάδων σε 3 ομάδες εισβολής  για ταυτόχρονη κύρια απόβαση στην ακτή του Μαρμαρίου, με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της πόλης και του λιμανιού, βοηθητική απόβαση στη νότια ακτή ( στη θέση Άγιος Ζαχαρίας Δίκιου) για εξουδετέρωση της συγκέντρωσης πυροβολικού στον Αμπάβρη και άλλη δευτερεύουσα απόβαση στην ακτή Ψηλός Αγκρεμμός της Κεφάλου σε συνδυασμό με αεραπόβαση στο λαιμό Κεφάλου με σκοπό την κατάληψη του αεροδρομίου της Αντιμάχειας. Την επιχείρηση θα υποστήριζε η Γερμανική αεροπορία με βομβαρδισμούς σε επιλεγμένους στόχους και εγγύς υποστήριξη. Η μεταφορά των στρατευμάτων από Κρήτη και Πειραιά θα γινόταν με πλήθος πολεμικών πλοίων, που ευφυώς συγκεντρώθηκαν με κάθε μυστικότητα.         
            Οι Γερμανικές νηοπομπές ξεκίνησαν το απόγευμα της Παρασκευής 1ης Οκτωβρίου και μετά από παραπλανητικές κινήσεις έφθασαν σχεδόν απαρατήρητα και με ασφάλεια τις πρώτες ώρες της Κυριακής 3 Οκτωβρίου προ των προκαθορισμένων ακτών απόβασης. Τα παράκτια φυλάκια-παρατηρητήρια των Ιταλών διέγνωσαν την παρουσία των εισβολέων και συναγερμός διατάχθηκε στους αμυνόμενους με αρκετή όμως καθυστέρηση λόγω της έλλειψης πληροφοριών και της σύγχυσης από την εκτίμηση ότι ήταν αγγλικά πλοία.
            Γύρω στις 03.30΄με 04.00΄το πρωί άρχισε η απόβαση. Στο Μαρμάρι αποβιβάστηκε το πρώτο κύμα, που σχεδόν χωρίς αντίσταση κατέλαβε όλη τη γύρω περιοχή, περιλαμβανομένου και του προσωρινού αεροδιαδρόμου της Αλυκής (όπου αιχμαλώτισαν τα εκεί έξι αγγλικά καταδιωκτικά Spitfire) καθώς και του κέντρου διοίκησης και διαβιβάσεων στα ΒΔ του λόφου  Προφήτης Ηλίας. Οι επικοινωνίες διακόπηκαν με την ιταλική διοίκηση του νησιού.  Είχε ξημερώσει όταν οι Γερμανοί στράφηκαν  ανατολικά προς την πόλη εξουδετερώνοντας κάθε αντίσταση. Η προέλαση κατά μήκος του αμαξιτού (σημερινού επαρχιακού) δρόμου ήταν ακάθεκτη. Μέχρι το μεσημέρι έφθασαν προ της περιοχής Πελεζίκι,  όπου είχε προωθηθεί και παραταχθεί το Αγγλικό και  Ιταλικό τάγμα σε αμυντική γραμμή, που άρχιζε από τη θαλάσσια περιοχή της Λάμπης και έφθανε ως τις παρυφές του  Ασκληπιείου.
            Στην ακτή του Αγίου Ζαχαρία, στη νότια πλευρά του νησιού, οι εκεί Γρεναδιέροι, αφού διάβηκαν τη λοφοσειρά του Δίκιου στο ύψος της κορυφής του Ερημίτη, επιτέθηκαν κατά του στρατοπέδου στον Αμπάβρη, όπου συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από τον ιταλικό λόχο επάκτιων πολυβόλων, που είχε ήδη φθάσει από το Παραδείσι. Καθυστέρησαν μέχρι τις απογευματινές ώρες, παρά την αεροπορική υποστήριξη.
            Στην Κέφαλο οι Γερμανοί ειδικοί πεζοναύτες αποβιβάστηκαν με καθυστέρηση στην ακτή και δύσκολα ενώθηκαν με τους αλεξιπτωτιστές, που με ελάχιστες απώλειες προσγειώθηκαν στη ζώνη ρίψης στα Βολκάνια. Αφού εξασφαλίσθηκαν από τα δυτικά επιτέθηκαν προς το αεροδρόμιο «ιππαστί» της αμαξιτής οδού Κεφάλου-Κω, αίροντας τη μια αντίσταση μετά την άλλη. Κατέλαβαν τις πυροβολαρχίες του Φυτωρίου και το στρατόπεδο της Πλάκας. Μέχρι το μεσημέρι έφθασαν προ του αεροδρομίου, αλλά στον Άγιο Νικόλαο,   όπου είχε ταχθεί ο κύριος όγκος του 3ου ιταλικού τάγματος και ο Αγγλικός λόχος, σταμάτησαν για αρκετά λόγω της αντίστασης που συνάντησαν. Ήδη κοντά στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας η  62η πυροβολαρχία με επικεφαλής τον Ιταλό Υπολοχαγό Camillo Nasca προσχώρησε  στους Γερμανούς. Αμαχητί παραδόθηκε επίσης και ο Αντισυντ/ρχης  Vincenzo Castrogiovanni.
Γύρω στις 10.00΄ το πρωί της 3ης Οκτωβρίου  αποβιβάστηκε και το δεύτερο κύμα των Γερμανικών δυνάμεων καθώς και η Διοίκηση των επιχειρήσεων. Το πυροβολικό άργησε να βάλλει κι όταν διατάχθηκε να το κάνει λίγα θετικά αποτελέσματα πέτυχε. Οι Ιταλοί πυροβολητές βρέθηκαν απροετοίμαστοι. Οι πυροβολαρχίες η μια μετά την άλλη είτε καταστράφηκαν από την αεροπορία, είτε καταλείφθηκαν από τον προελαύνοντα εχθρό, είτε παραδόθηκαν, ενώ οι Γερμανοί έστρεψαν τα πυροβόλα εναντίον του εχθρού τους. Την ίδια τύχη είχε και η  Ιταλική και Αγγλική αντιαεροπορική άμυνα.
            Το απόγευμα η μάχη είχε σχεδόν κριθεί. Οι Ιταλικοί λόχοι στην περιοχή του Ασκληπιείου δέχτηκαν τα καταιγιστικά πυρά του Γερμανικού πυροβολικού, ο ένας κράτησε για λίγο, ο άλλος διαλύθηκε αφήνοντας εκτεθειμένους τους αμυνόμενους στον Αμπάβρη. Το Αγγλικό τάγμα συμπτύχθηκε εσπευσμένα προ των δυτικών παρυφών της πόλης, όπου πιέσθηκε κυρίως από την εχθρική αεροπορία. Το βράδυ ανατράπηκε και οπισθοχώρησε μέσω των σπιτιών, ανατολικά προς τα υψώματα του Ψαλιδιού και του Αγίου Φωκά. Η αντίσταση στον Αμπάβρη κάμφθηκε με την κατάρρευση των μετόπισθεν στο Πλατάνι και στην περιοχή του Ασκληπιείου και η κοντινή σημαντική βαριά πυροβολαρχία των 149 χιλ. καταλήφθηκε και έβαλλε πλέον με Γερμανούς χειριστές κατά των Άγγλων στα δυτικά της πόλης.
            Στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας η άμυνα αργά το απόγευμα  είχε διαλυθεί και οι αμυνόμενοι σχεδόν περικυκλωμένοι οπισθοχώρησαν προς το διάδρομο. Η Ιταλική διλοχία διέρρευσε στις χαράδρες, οι Άγγλοι τράπηκαν σε φυγή στις λαγκάδες προς την Καρδάμενα. Οι διοικητές των ιταλικών ταγμάτων πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Επίσης σ’ ένα καταφύγιο της Καρδάμενας, όπου βρίσκονταν πολλά άτομα έπεσε βόμβα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 8 αθώοι πολίτες: η Καλλιόπη Αγρέλλη, ο Φίλιππος Αγρέλλης, ο Αντώνης Ιερομνήμων, ο Φίλιππος Παναγιώτου, ο Ευγένιος Παπαηλίας, η Κατερίνα Παπανικολάου, ο Γιώργος Πηλιούρας και ο Γάννης Φουρτούνης. Την ίδια μέρα σκοτώθηκε από βόμβα που έπεσε στο σπίτι του στην Καρδάμενα και ο Κωνσταντής Χατζηάμαλλος.
            Το βράδυ ο Άγγλος  Συντ/ρχης  Kenyon αφού βεβαιώθηκε  από τον ασύρματο ότι καμιά ενίσχυση δεν θα ερχόταν στην Κω για βοήθεια, όπως του είχαν υποσχεθεί, ανέφερε στην Ταξιαρχία στη Λέρο ότι η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη και σε συνεννόηση με την Ιταλική ηγεσία τις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας, 4ης Οκτωβρίου, διέταξε την αυτοδιάλυση και την προσπάθεια διεξαγωγής ανταρτοπόλεμου στο Δίκιο, μάταια όμως. Γιατί νωρίς το πρωί οι Γερμανοί ανέλαβαν με την υποστήριξη της αεροπορίας τους σφοδρή επίθεση σε όλα τα μέτωπα. Τρομερό υπήρξε το σφυροκόπημα αυτής της αποφράδας μέρας. Η πόλη της Κω καταλήφθηκε κι άρχισε η καταδίωξη των Άγγλων και των Ιταλών στα υψώματα του Αγίου Φωκά και του Σύμπετρου. Κατά εκατοντάδες οι ηττημένοι παραδίδονταν, γιατί δεν είχαν οδό διαφυγής. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουν τη νύχτα με τη βοήθεια σκαφών των ειδικών αγγλικών δυνάμεων  προς τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια, για να γλιτώσουν  την αιχμαλωσία. Μερικοί κρύφτηκαν σε σπηλιές και σε χαράδρες, αλλά σύντομα αναγκάστηκαν να εμφανιστούν και να παραδοθούν στους Γερμανούς.
            Στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας η μικρή άμυνα διαλύθηκε και οι φυγάδες κινήθηκαν προς την Καρδάμενα, το Γουρνιάτη και το Μαστιχάρι σε μια απέλπιδα προσπάθεια διαφυγής. Οι διώκτες, τους αιχμαλώτιζαν ή τους πολυβολούσαν με τα στούκας και το πυροβολικό ακόμη και μέσα στη θάλασσα, όπου πολλοί προσπαθούσαν να κολυμπήσουν με ό,τι πρόχειρο εύρισκαν. Όσοι από τους Ιταλούς μπόρεσαν να διασωθούν κατάφεραν να διαφύγουν προς την Τουρκία με τη βοήθεια των Κώων, οι οποίοι αντιμετώπισαν τους μέχρι πριν από λίγο κατακτητές τους με ανθρωπισμό, λησμονώντας τη διαγωγή τους στα περασμένα. Οι Κώοι πρόσφεραν σε όσους μπορούσαν άσυλο, φαγητό και ρούχα, βοηθώντας τους στη διαφυγή, παρά τις αυστηρότατες, αντίθετες διαταγές των Γερμανών. Κάποιοι από τους διασωθέντες Ιταλούς επαίνεσαν αργότερα το ενδιαφέρον και τη μεγαλοψυχία των κατοίκων του νησιού, αναγνωρίζοντας τις ευεργεσίες των Κώων.
            Ως το απόγευμα της ίδιας ημέρας, 4ης Οκτωβρίου, οι Γερμανοί ήταν πλέον ουσιαστικά κυρίαρχοι του νησιού. Απόμενε μόνο ο 12ος Ιταλικός λόχος πεζικού της Κεφάλου, γύρω στους 200 άνδρες, που υπό τις διαταγές του Υπολοχαγού Franco di Giovanni αντιστάθηκε λίγο ακόμη, ώσπου απωθημένος στα δυτικά υψώματα και περικυκλωμένος από τους Γερμανούς, διαλύθηκε και παραδόθηκε. Οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν τελικά 1.388 Βρετανούς και 3.145 Ιταλούς. Οι Γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 15 νεκρούς και τουλάχιστον 70 τραυματίες, ενώ οι Βρετανοί έχασαν 65 στρατιώτες. Για τις εκτελέσεις  Ιταλών αξιωματικών θα αναφερθούμε στο αμέσως επόμενο δημοσίευμα.
            Η κατάληψη της Κω από τους Γερμανούς υπήρξε μια σχεδόν προδιαγεγραμμένη υπέρ των επιτιθεμένων και άριστα οργανωμένη αποβατική επιχείρηση. Τα στοιχεία που παραθέσαμε προέρχονται, εκτός από άλλες παλαιότερες πηγές, και   από τη σύνθεση του περιεχομένου των τριών νεότερων γερμανο-αγγλο-ιταλικών  εκδόσεων: 1) του Peter Schenk, «Πόλεμος στο Αιγαίο 1941-1945», έκδοση Eurobooks (2008).Μετάφραση στην Ελληνική γλώσσα, 2) του Anthony Rogers, «Το ολίσθημα του Τσόρτσιλ. Οι Επιχειρήσεις στο Αιγαίο. Κως-Λέρος 1943», εκδόσεις Ιωλκός (2005) και 3) του Pietro Giovanni Liuzzi, “Kos, una tragedia dimenticata. Settembre 1943 / Maggio 1945”, έκδοση Casa Editrice & Libraria, Taranto, 2008. Ευχαριστίες οφείλω  στον φίλο κ. Γιώργο Ανδρουλάκη, Υποστράτηγο ε. α., για τις εύστοχες στρατιωτικής ορολογίας και πολεμικής τακτικής υποδείξεις του, που  πηγάζουν από ενδελεχή δική του ανέκδοτη μονογραφία, σχετική με τη σύσταση και τη στρατηγική των δυνάμεων του πολέμου αυτής της περιόδου στο νησί της Κω. 
             
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1943. Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ - ΤΑ ΣΚΛΗΡΑ ΜΕΤΡΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ: Οι Γερμανικές μονάδες εισβολής δεν παρέμειναν στην Κω. Ορισμένες, όπως και το Στρατηγείο και το επιτελείο τους, προωθήθηκαν στην Κάλυμνο, η οποία χρησιμοποιήθηκε σαν βατήρας για την επιχείρηση «Τυφώνας» κατά της Λέρου. Όσες παρέμειναν στην Κω, αφού κατέλαβαν τα κύρια στρατηγικά σημεία του νησιού, προωθήθηκαν στο λιμάνι της πόλης , στο Μαρμάρι και στο Τιγκάκι έτοιμες για τη μεγάλη επίθεση κατά της Λέρου. Κι αυτές που κατέλαβαν την Κω τις αντικατέστησαν μονάδες της 999 Μεραρχίας Φρουρίων, που τα απομεινάρια της μετά την ήττα στη Βόρειο Αφρική τοποθετήθηκαν στα νησιά του Αιγαίου. Τις μονάδες αυτές αποτελούσαν αντιφρονούντες πολιτικοί κρατούμενοι, ποινικοί κατάδικοι με αντάλλαγμα την ευνοϊκότερη ποινή καθώς και Αυστριακοί.
            Τους Ιταλούς στρατιώτες που αιχμαλώτισαν οι Γερμανοί στην Κω μετέφεραν στο Κάστρο της Νεραντζιάς και στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας. Οι Άγγλοι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν επίσης στο Κάστρο και στο Διοικητήριο. Στις 5 Οκτωβρίου τους δόθηκε τροφή και κλινοσκεπάσματα, ενώ στους Ιταλούς ελάχιστη τροφή έδωσαν ύστερα από 3 μέρες. Γενικά η συμπεριφορά των Γερμανών προς τους Ιταλούς αιχμαλώτους υπήρξε βάναυση. Ειδικά οι αιχμαλωτισθέντες Ιταλοί αξιωματικοί μεταφέρθηκαν στους κεντρικούς στρατώνες στο Λινοπότη. Μετά από συνοπτικές δίκες στο Λινοπότη (όπου προήδρευσε ο ίδιος ο Στρατηγός Muller) και στην Αντιμάχεια, τους προτάθηκε να συνεργαστούν με τα γερμανικά στρατεύματα. Ελάχιστοι δέχτηκαν. Οι περισσότεροι, γύρω στους 103, ανάμεσά τους και ο Συνταγματάρχης Felice Leggio, αρνήθηκαν, υπογράφοντας έτσι την καταδίκη τους. Οδηγήθηκαν στις 5 Οκτωβρίου, κατά το ηλιοβασίλεμα, προς την παραλία, δίνοντάς τους να καταλάβουν ότι θα τους μεταφέρουν στη Γερμανία. Είχαν ήδη προχωρήσει αρκετά στο βαλτώδες έδαφος της τοποθεσίας Νιδιές, πολύ κάτω από το Φούσκωμα, όταν ακούστηκε ξαφνικά ο κρότος των πολυβόλων, που κρυμμένα καθώς ήταν στους θάμνους, έριξαν τις ριπές τους και σκόρπισαν το θάνατο. Έτσι εκτελέστηκαν, καθώς βάδιζαν κλιμακωτά ο ένας πίσω από τον άλλο, οι Ιταλοί αξιωματικοί της Κω. Τα πτώματα, που βρέθηκαν αργότερα σε 8 μεγάλους λάκκους κοντά στις αλυκές του Λινοπότη, ήταν μονάχα 66. Τον Μάρτιο του 1945 ξεθάφτηκαν και μεταφέρθηκαν σε κοινό τάφο στο Καθολικό Νεκροταφείο της Κω, χωρίς ένδειξη ονόματος και βαθμού. Το 1954 τα οστά των εκτελεσθέντων Ιταλών αξιωματικών μεταφέρθηκαν σε στρατιωτικό κοιμητήριο του Μπάρι, ενώ το 1992, μετά από πρόταση  της Ιταλικής Ένωσης Βετεράνων του Αιγαίου,  ο Δήμος της Κω  κατασκεύασε και  τοποθέτησε  στο Καθολικό Νεκροταφείο της Κω ένα πέτρινο μνημείο με τα ονόματα των εκτελεσθέντων.
            Με την επικράτηση των Γερμανών στην Κω μια καινούργια περίοδος τρομοκρατίας και βαρβαρότητας αρχίζει. Οι Ναζιστές λεηλατούν τα χωριά και την πόλη και επιδίδονται στη διαρπαγή των σπιτιών και των καταστημάτων, εκείνων κυρίως των ιδιοκτητών που είχαν απομακρυνθεί από την πόλη εξαιτίας των βομβαρδισμών. Προχωρούν σε επιτάξεις των δημητριακών και των άλλων τροφίμων και καθιστούν το πρόβλημα επισιτισμού των κατοίκων ακόμη οξύτερο. Ευφορότατες εκτάσεις του νησιού θα παραμείνουν ακαλλιέργητες, γιατί οι Γερμανοί θα τις επιτάξουν και θα τις ναρκοθετήσουν. Όλα τα μεταφορικά μέσα, ως και αυτά τα ποδήλατα που χρησιμοποιούσαν οι Κώοι, περιήλθαν στην κατοχή των Γερμανών στρατιωτών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι πριν από τη Γερμανική εισβολή υπήρχαν στην Κω 47 αυτοκίνητα (17 φορτηγά, 17 ιδιωτικά και 13 που εξυπηρετούσαν την πιάτσα), 10 μοτοσυκλέτες και 1000 περίπου ποδήλατα.[Στοιχεία προερχόμενα από Έκθεση της Ιταλικής Αστυνομίας].
            Ο ίδιος ο Στρατηγός Muller προέβη στην επίταξη του επί της οδού Ιπποκράτους σπιτιού του έγκριτου εμπόρου Γιαννίκου Τριπολίτη, στο οποίο διέμεινε για να αναπαυθεί τα  δυο πρώτα βράδια μετά την  απόβαση των δυνάμεών του στην Κω,  κρίνοντάς το κατάλληλο για τις διανυκτερεύσεις του στην πόλη  και πιστεύοντας ότι βρισκόταν σε ασφαλές σημείο. Τέσσερις μέρες αργότερα οι Γερμανοί λεηλάτησαν  το εμπορικό κατάστημα των Αδελφών Τριπολίτη, που βρισκόταν στο ισόγειο του ίδιου σπιτιού. Και δεν ήταν το μόνο κατάστημα που έτυχε της βάρβαρης λεηλασίας των δυνάμεων κατοχής.   
            Γενικά οι νέοι κατακτητές συμπεριφέρθηκαν στους πολίτες με κτηνώδη τρόπο. Επέβαλαν  συσκότιση στα σπίτια και απαγόρευσαν τη χρήση όλων των ραδιοφώνων, για να μην πληροφορούνται οι κάτοικοι τις Συμμαχικές επιτυχίες στα διάφορα πολεμικά μέτωπα.  Συχνά έκαναν επίσης  μπλόκα και συγκέντρωναν τους άνδρες στους ιταλικούς στρατώνες για να τους ερευνήσουν μη τυχόν μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού κυκλοφορούν και Άγγλοι. Δεν ήταν άλλωστε λίγοι οι Άγγλοι, οι οποίοι ντυμένοι με πολιτικά ρούχα, που τους προμήθευαν οι Κώοι, φυγαδεύονταν μαζί με Ιταλούς αιχμαλώτους για την Τουρκία. Πάνω από 640 ανέρχονται οι διασωθέντες Άγγλοι και Ιταλοί, σύμφωνα με μαρτυρία του αντιφασίστα Ιταλού Διοικητή  της Αστυνομίας  Dante Zucchelli. Ανάμεσά τους ήταν και ο Άγγλος αξιωματικός των αλεξιπτωτιστών John Christy, ο οποίος καθώς ήταν κλεισμένος στο Κάστρο δραπέτευσε μια νύχτα και κολυμπώντας βγήκε στον Άγιο Γαβριήλ και κρύφτηκε σ’ ένα ελαιώνα. Εκεί τον συνάντησε ο Διαμαντής Γιαννιός, του έδωσε να φορέσει ρούχα του πατέρα του και τον οδήγησε στα Λουτρά της Κω. Από εκεί μαζί με άλλους διαφυγόντες Άγγλους αιχμαλώτους ο Γιαννιός τους φυγάδευσε με μια σχεδία για την Τουρκία. Άλλος ένας αξιωματικός της Αγγλικής Αεροπορίας ,ο Roy Cottle από τη Γλασκώβη, που τραυματισμένος νοσηλευόταν στο Νοσοκομείο της Κω, φυγαδεύτηκε από τον Παντελή Τριπολίτη και τον Βαγγέλη Σταυράκη. Αργά τη νύχτα, με κίνδυνο να γίνουν αντιληπτοί, οι δυο Κώοι οδήγησαν από την πίσω πόρτα του Νοσοκομείου τον Άγγλο αξιωματικό και αφού τον έκρυψαν σ’ ένα εξοχικό καταφύγιο, τον φυγάδευσαν μαζί με τον Περικλή Ι. Ζερβάνο για την Τουρκία. 

Η   ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ  ΤΗΣ  ΚΩ  ΚΑΤΑ  ΤΟ  ΜΗΝΑ  ΟΚΤΩΒΡΙΟ
Με τα πρωτοβρόχια που έρχονται πολλές φορές στο νησί από τις αρχές Οκτωβρίου οι αγρότες της Κω προετοιμάζονται για το ξεκίνημα της σποράς και του ζευγαρίσματος. Γίνεται τότε το «ευκολόημα» του σπόρου, όπου οι γεωργοί καλούν τον παπά στο σπίτι, μια δυο μέρες πριν αρχίσουν τη σπορά, για να κάμει αγιασμό και δίνεται απ’ όλους η ευχή «καλή χρονιά να’ χωμε». Πέρα όμως από τα έθιμα που σχετίζονται με τις αγροτικές ασχολίες αυτού του μήνα και που αναφέρει διεξοδικά ο αείμνηστος Αναστάσιος Καραναστάσης στη μελέτη  του «Οι ζευγάδες της Κω. Η ζωή και οι ασχολίες των» [Λαογραφία 14 (1952), σελ. 276-282], σε όλο το νησί επικρατούσε το παμπάλαιο έθιμο να γίνονται από τον Οκτώβριο ως τα μέσα Νοεμβρίου, οπότε αρχίζει το «Σαραντάμερο» (δηλ. η νηστεία των Χριστουγέννων), τα λεγόμενα «χοιροσφάγια» και να ανοίγονται τα καινούργια κρασιά.
            Κάθε οικογένεια της Κω που είχε τα «θρεφτά» της έκανε και τα χοιροσφάγια της. Πελώριοι χοίροι, 150-200 οκάδων[ 1 οκά=1280 γραμμάρια ] σφάζονταν τα ξημερώματα συνήθως κάποιας Κυριακής του Οκτωβρίου, ενώ τα άστρα έλαμπαν ακόμη στον ουρανό. Προσκαλούσαν οι συγγενείς και οι φίλοι της οικογένειας σ’ ένα αληθινό ξεφάντωμα γλεντιού, όπου μετά το σφάξιμο, το αποτρίχωμα, το τρίψιμο και το τεμάχισμα του χοίρου ψήνονταν στα κάρβουνα ή τηγανίζονταν οι λιχουδιές, όπως η σπλήνα, το συκώτι, οι μπριζόλες κ.α. Ανοίγονταν τότε τα βαρέλια της νέας σοδειάς και το κρασί έρεε άφθονο, ενώ τα παιδιά χαιρόντουσαν να παίζουν με τη «φούσκα» (ουροδόχο κύστη) του χοίρου. Οι νοικοκυρές μάζευαν τα «σίγλινα» ή τις «μπουκκιές», που καβούρδιζαν κι έβαζαν κατόπιν στα «κουζιά» (μικρά πήλινα πιθάρια ) για την «κουμπάνια» του χειμώνα, μαζί με τα εύγευστα «πουμπάρια» (λουκάνικα φτιαγμένα από έντερα,  ψιλοκομμένα και πασπαλισμένα με μπαχαρικά κρέατα  του χοίρου), την κάτασπρη «γλίνα» (το πηγμένο λίπος του χοίρου) και άλλα παρασκευάσματα. Τα πόδια ,το κεφάλι και το λαιμό του χοίρου, αφού τα έβραζαν, έριχναν στο ζωμό τους ξύδι ή λεμόνι, τα άφηναν να πήξουν και είχαν τότε την υπέροχη «πηχτή». Οι «πιστικοί» (βοσκοί) , αν έσφαζαν  μαύρο χοίρο, κολλούσαν το «μούτσουνό» του στην πόρτα της μάντρας, για να διώχνει τον κεραυνό και να προστατεύει τη φαμελιά τους από τη βασκανία (δηλ. το κακό μάτι).
            Στις 26 Οκτωβρίου γιορτάζει πανηγυρικά και  ο ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου,  στις  Χαϊχούτες, την ανατολική συνοικία του Ασφενδιού. Είναι πολύς ο κόσμος που προστρέχει  στον Εσπερινό και τη Λειτουργία, για  να τιμήσει τη μνήμη του  Μεγαλομάρτυρα και Μυροβλύτη Αγίου Δημητρίου, σε ένα συνοικισμό που δυστυχώς βιώνει στις μέρες μας την πλήρη ερήμωση.